Chương III :

Thực trạng hiện nay
của công tác giáo dục Việt-Nam

1- Những thực tại của nền giáo dục tại Việt-Nam.

Dường như ai trong chúng ta cũng xác định rằng mục tiêu của công tác giáo dục là « đào tạo con người xã hội », là « dệt bản thể nầy trong mỗi chúng ta »[1] . Vì vậy, giáo dục là một yếu tố chính yếu tạo thuận lợi cho việc phồn thịnh của một xã hội, một quốc gia mà « ở mội thế hệ mới, xã hội hay quốc gia đó thấy mình đứng trước một cái bàn gần như sạch bóng mà trên đó họ phải xây dựng mới »[2] . Nói một cách khác, nền văn minh và sự phát triển của một xã hội hay của một nước tùy thuộc vào kết quả của công tác giáo dục. Khi quan sát trình độ và cách sống của người dân, cách giáo tiếp, người ta biết đo lường được sự phát triển giáo dục của quốc gia đó đạt đến trình độ nào bởi vì « cho dù các phong tục, tập quán và những cách suy nghĩ của dân chúng, nói tóm lại là văn hóa của họ, đều được sự giáo dục truyền đạt trước tiên ».[3]

Sự xuống dốc của giáo dục dẫn đến nhiều hậu quả không chờ đợi. Sống trong một thế giới mà việc toàn cầu hóa được bành trướng ngày nầy sang ngày khác thì việc giáo dục không được cập nhật sẽ là nguyên do của bước lùi trong việc phát triển của dân tộc. Đây chính là vấn đề mà nước Việt-Nam đang vấp phải. Chính sách nhà nước bắt đầu cởi mở từ năm 1986, người ta gọi là thời kỳ « đổi mới » và đã bắt đầu vươn lên từ những năm 90. Khi cố gắng hội nhập và giao tiếp với các nước ngoài trong nhiều lãnh vực, Việt-Nam nhận ra những thiếu sót của mình trong hệ thống giáo dục hiện nay. Chính vì vậy mà Việt-Nam đã liên tục « cải cách » trong giáo dục.  Không kể những cải cách trước năm 1975 ở ngoài Bắc, việc « cải cách » đầu tiên ở miền Nam được thực hiện vào năm 1980. « Cải cách » lần thứ 2 vào năm 1987. Sau lần « cải cách » nầy, nhiều « cải cách »  liên tiếp nhau được thực hiện trong hết các cấp, thay đổi sách giáo khoa là một điển hình… Việc « cải cách » nhìn chung chung thấy đó là một cố gắng để đi lên. Thế nhưng, mặc dù có rất nhiều cố gắng để « cải cách », tốn nhiều kinh phí mỗi lần « cải cách », nhưng nền giáo dục Việt-nam vẫn chưa đạt được trình độ mong muốn.

Trong những năm về trước, chưa bao giờ vấn đề giáo dục được phân tích một cách công khai và thành thực như năm nay (2004), rất nhiều lần qua báo chí. Chúng ta để ý thấy trong bản báo cáo của vị Bộ Trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo được trình bày luôn luôn dưới một luận chứng : nhiều tiến triển, đầu tư lớn của nhà nước cho giáo dục, tăng cường môn anh văn trong chương trình giảng dạy, tiến triển vượt bực về chất lượng giáo dục trong vùng ngoại ô, tăng gia tỷ lệ tốt nghiệp, xây cất Đại Học Saigon… Một loạt những « thành công » khác được nêu lên tương tự : giảm học phí cho trẻ em nghèo, những di dân, xây những ngôi trường mới, chế độ đãi ngộ những giáo viên vùng sâu vùng xa… Những loại diễn văn nầy chúng ta nghe nhiều trong quá khứ. Người ta e ngại đối diện với tình trạng thực và người ta quên rằng không nhìn vào thực trạng, người ta không tìm ra được những phương tiện thích hợp cho phép chúng ta sửa đổi hay vực dậy chất lượng giáo dục. Nhưng, lần nầy, nhiều phản ứng mãnh liệt công khai góp ý. Xin liệt kê vài ví dụ sau đây:  .

Ông PHẠM GIA KHIÊM, kiêm chức vụ phó Bộ Trưởng và phó Ban Cố Vấn Giáo dục Quốc gia và Ông NGUYỄN MINH HIỂN, Bộ Trưởng Bộ Giáo Dục và Đào tạo đã tổ chức một cuộc họp mặt tại Thánh Phố Hồ Chí Minh ngày 16 tháng 4 năm 2004 với khoảng 40 đại biểu giáo viên, những người quản lý giáo dục và nhà nghiên cứu. Ông Bộ Trưởng Bộ Giáo Dục và Đào Tạo đã khai mạc bằng một bài tóm lược « vài thành công đạt được » và những « vấn đề còn tồn đọng cần giải quyết ». Sau lời mở màn của buổi hội nghị chuyên đề nầy, những đại biểu bắt đầu trình bày những phản ứng, ý kiến và những ưu tư của mình. Giáo sư TRẦN THANH ĐẠM đánh giá bản báo cáo của Ông Bộ Trưởng như là « một cách giảng nghĩa thay vì đi tìm giải quyết vấn đề» trong khi điều Quốc Hội cần là « giải quyết vấn đề ». Về phần Giáo sư DƯƠNG THIỆU TỐNG, ông bày tỏ ý không thuận bởi vì theo ông bài mở đầu đó chỉ đơn thuần là một bản báo cáo và điều các đại biểu chờ đợi đó là « một sự lượng giá đúng về hiện trạng thực hiện nay của nền giáo dục ». Trong bài tường trình của mình, nhà nghiên cứu TRẦN BẠCH ĐẰNG đã đòi hỏi « tính lương thiện » và « nhìn nhận một cách thành thật » và một cách can đảm vấn đề một cách khoa học. Ví dụ, Ông Bộ Trưởng đã tuyên bố « chỉ có phần trăm không đáng kể những học sinh tỏ ra vô lễ và vô giáo dục ». Phải dám đối mặt với vấn đề vì đôi khi những thảm họa xã hội xuất phát từ những « chuyện nhỏ nhặt », không đáng kể. (Tôi xin phép được đề cập nơi đây  « thảm họa xã hội » thay vì « sự kiện xã hội » bởi vì trong nghiên cứu nầy, tôi đứng ở vị trí một nhân vật có liên quan chứ không đơn thuần như là một nhà xã hội học, yêu cầu một sự trung lập tuyệt đối…). Đồng thời, Ông TRẦN BẠCH ĐẰNG đã làm rõ nét những « lỗ hỏng » khác nhau trong bài báo cáo của Ông Bộ Trưởng mà trong đó, ông không đề cập đến lãnh vực giáo dục người nghèo, những người có hoàn cảnh khó khăn trong gia đình và trong bản báo cáo đó, những mục tiêu lượng giá và những giải pháp được đề nghị rất mơ hồ, ví dụ như vấn đề « dạy thêm » [4]. Điều nầy không phải là một vấn đề lớn trong lãnh vực giáo dục. Một công tác quản lý tốt tự động sẽ dẹp được phong trào nầy. Tới phiên Giáo sư TRẦN THANH ĐẠM phát biểu những ý kiến của ông : « Giáo dục Việt-Nam bị rơi vào một tiến trình khủng hoàng, ít nhất là trong 10 năm gần đây ». Theo ông, hầu hết những lý do dẫn đến hiện trạng nầy đều bắt nguồn tự việc chủ quan về điều hành và quản lý trong giáo dục.

Vào buổi chiều ngày 14 tháng 9 năm 2004, tập thể các đại biểu của Ủy Ban Nhân Dân Thành Phố Hồ Chí Minh, bà PHẠM PHƯƠNG THẢO là chủ tịch, đến gặp các thành viên của Sở Giáo Dục TP. Hồ Chí Minh để xem xét tình trạng giáo dục ở thành phố nầy hầu có thể nâng dậy chất lượng trong những năm sắp tới.  Ông LÊ HIẾU ĐANG góp ý rằng « những vấn đề được nêu lên còn rất sơ sài ; có lý chăng khi cho rằng ngành dạy học không gặp khó khăn ? ». Ông VÕ VĂN SEN biểu lộ sự lo lắng của ông nên nói : « Chúng ta phải xác định chất lượng giáo dục của chúng đang ở mức nào […] Chúng ta chỉ có thể tìm được những phương pháp thích ứng để vực giáo dục lên với điều kiện nầy mà thôi ».

Mặt khác, tại Hà-Nội, vào ngày 27 tháng 9 năm, một nhóm quan trọng gồm các nhà khoa học và những chuyên gia về giáo dục họp lại để thâu lượm những ý kiến để góp vào bản báo cáo về tình trạng hệ thống giáo dục tại Việt-Nam. Cuộc gặp gỡ nầy có mục đích lắng nghe những ý kiến khác nhau và những phản ứng nhằm chuẩn bị bản báo cáo cho Đại Hội Đảng sắp tới. Hầu hết các đại biểu đã đánh giá cao những cố gắng của Ủy ban đã soạn báo cáo số 5 vì đã có thâu lượm khá nhiều ý kiến của các giáo viên và các chuyên gia giáo dục. Thế nhưng, vì những lo lắng do nhược điểm và tinh thần chậm tiến về giáo dục mà một số lớn những đại biểu đòi phải đào sâu về chất lượng và những phương pháp giảng dạy. Giáo sư HOÀNG ĐÌNH TÚY phát biểu như sau : « Vấn đề cơ bản của nền giáo dục Việt-Nam hôm nay là thiếu tính đồng bộ, vẫn chậm tiến và chậm canh tân. Vì vậy cho nên, những người có trách nhiệm điều khiển con tàu giáo dục phải là những người có một « tầm nhìn rộng » để đáp lại đúng nhu cầu của xã hội càng ngày càng cao ».

Một vài nhà khoa học nhận rằng kết quả giáo dục không đạt được trình độ mong muốn ; những điều kiện nhằm vào sự phát triển của ngành giáo dục bị tụt hậu ; những con trẻ của những gia đình gặp khó khăn, thu nhập thấp, cũng như những trẻ con người dân tộc gặp quá nhiều trở ngại trong việc tiếp cận giáo dục. Vẫn còn tồn tại vài hiện tượng tiêu cực rất khó vượt qua, như : báo cáo không đúng về kết quả thành công, gian lận trong thi cử, giáo viên không đủ khả năng, gần như bắt buộc phải đi học thêm...

Buổi họp thứ nhất của lần họp thứ 22 của Ủy Ban thường trực được nhóm họp vào ngày 20 tháng 9 năm 2004. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo NGUYỄN MINH HIỂN đã thực hiện bản báo cáo về tình trạng giáo dục ở Việt-Nam. Thực ra, không thấy có gì mới đối với những gì mà các vị có trách nhiệm của Bộ Giáo dục đã thừa nhận. Xin được nêu lên vài điểm như sau :

- Chất lượng giáo dục không đạt đến trình độ mong muốn, những phương pháp giảng dạy chậm tiến, những hiện tượng tiêu cực chậm khắc phục… Ông NGUYỄN QUANG BÌNH là chủ tịch của Ủy Ban  Nhân Dân Thiện Nguyện của Đại Hội đã trình bày một tổng hợp những quan sát từ phía những người đầu phiếu và những giáo viên, điều đó làm cho ông nói lên một chiều hướng giảm bớt của những giới hạn nầy. Và ông yêu cầu thêm một bản báo cáo trình bày cho Đại Hội tất cả những ý kiến nầy, đáng được quan tâm để vượt qua những giới hạn đó. Theo ông, hệ thống giáo dục của Việt-Nam thực sự chậm tiến. Nếu phải so sánh hệ thống giáo dục của nước ta đối với Thái Lan thì nước ta chiếm một vị trí rất khiêm nhường : 50 lần tệ hơn Thái Lan. Theo báo cáo của ông Bộ Trưởng, nước ta chỉ có 6% dân số là mù chữ, một tỷ lệ phần trăm tương đối thấp. Cho dù những nước phát triển cũng phải cố gắng để đạt được mục tiêu đó. Ngược lại, ông Bình đã đưa ra một con số làm mọi người sửng sờ : khoảng 6,8 triệu trẻ em dưới  10 tuổi chưa bao giờ bước chân đến trường. Trong số nầy, có 5,3 triệu trẻ mù chữ. Cũng theo ông Bình điều nầy cũng không đáng khích lệ lắm là trong đội ngũ những nhà trí thưc, những giáo viên, có rất ít nghiêm cứu có giá trị trong khi những sáng kiến , những nghiên cứu của những người ít học vấn hơn thì lại có giá trị hơn nhiều và ứng dụng thích hợp hơn trong đời sống xã hội. Cũng vậy, vấn đề luân lý của các thầy cô giáo và cả học sinh ngày càng xuống dốc.  Bên cạnh đó, người nghiện ma túy ngày càng trẻ đi, rồi học trò nhục mạ thầy cô, thích xem phim « thiếu văn hóa »... tất cả những điều đó bây giờ coi như là « mốt » mà nhiều khi chúng ta không nghĩ đến. Thế nhưng, những vấn đề nóng bỏng đó được đề cập đến một cách mù mờ trong bản báo cáo khá tổng quát được Bộ trưởng Bộ Giáo dục trình bày. Ông Bình đã nhận bản báo cáo nầy và như ông đã thú nhận rằng ông đã đọc đi đọc lại nhiều lần, nhưng không thể tìm được một giải pháp thích hợp.  

Cũng vậy, bản báo cáo của « Ủy Ban văn hóa và đào tạo thanh niên và trẻ em» được Ông NGUYỄN ĐÌNH HƯƠNG  là phó Giám đốc của Ủy ban, trình bày có vẻ « rất nghiêm khắc ». Ủy ban nầy nhấn mạnh đến hai thách đố lớn trong ngành giáo dục ngày hôm nay : gian lận trong giáo dục và nhanh chóng lan rộng việc dạy thêm. Bảng tổng kết rất nặng nề. Sự gian dối lan tràn trong rất nhiều vùng và nhiều cấp bậc. Chép bài của các bạn, đưa « bao thơ » cho giáo viên để có được điểm tốt… tất cả những điều đó ngày trước được xem là một điều không tốt, nhưng bây giờ thì coi như : bình thường ».  Trong bản báo cáo nêu lên « Cha mẹ mua bằng cho con cái của mình, thì chuyện trao « bao thơ » cho giáo viên là một chuyện bình thường để được điểm tốt ». Bầu khí Đại hội trở nên sâu lắng và trầm tư trước sự góp ý nầy của Ông Hương : « Trong lịch sử giáo dục Việt-Nam, không bao giờ có chuyện quảng cáo công khai viết giùm luận án hay tiểu luận như ngày hôm nay. Thật ra về mặt kinh tế, những hiện tượng « tiêu cực »  nầy không thể so sánh với những hệ quả do những « bao thơ » đó gây nên. Thế nhưng, việc mất bản chất nhân bản thì vô cùng hệ trọng … ». Vì vậy nên hiểu rằng, sự khốn cùng làm mất đi những gía trị luân lý đơn giản vì sự sống còn. Và « lội ngược dòng » đối với một phong trào biến chất trở thành một công việc rất khó khăn, nhất là khi thiên hạ coi sự biến chất đó là một việc « bình thường ».

Để chuẩn bị khai giảng niên học mới 2004-2005, hiệu trưởng trường Trương Vĩnh Ký, TP. Hồ Chí Minh đã tổ chức một khóa họp chuyên đề  sư phạm cho các giáo viên của trường. Ông Lê Ngọc Trà, Hiệu trưởng trường nghiên cứu giáo dục của Đại Học Sư Phạm TP. Hồ Chí Minh cũng có mặt ngày hôm đó. Trước khi chấm dứt khóa họp, những nhà phóng viên báo Giáo Dục đã đặt với ông nhiều câu hỏi cấp bách về tình trạng giáo dục hiện nay. Xin trích ra đây một vài câu hỏi, phản ảnh cho một tình trạng không được khích lệ cho lắm. [5]

Thưa ông, việc xuống cấp hệ trọng trong giáo dục là vấn đề cấp bách nhất ngày hôm nay. Theo Ông, giải thích thế nào về hiện tượng đó?

Theo ý tôi, nền giáo dục của quê hương chúng ta là một bức tranh phản ảnh tình trạng chung của xã hội. Quê hương chúng ta đang ở trong một thời kỳ thay đổi phức tạp từ hệ thống bao cấp đến kinh tế thị trường theo những định hướng xã hội chủ nghĩa. Dĩ nhiên môi trường học đường không thể đi ra ngoài quỹ đạo nầy, hơn nữa,  bị ảnh hưởng rất mạnh. Cho nên, nhà trường gặp một khó khăn rất lớn để chu toàn bổn phận dạy học của mình. Một mặt, quỹ và đầu tư dành cho giáo dục rất thấp. Mặt khác, nhiều gía trị xã hội, đạo đức, văn hóa… bị tầm thường hóa: hiện tượng « sống ẩn » hoặc « sống hai mặt » trở nên phổ biến trong xã hội hiện nay. Nói một cách khác, mặc dù từ lâu nay giáo dục được xem là « chính sách quốc gia hàng đầu » nhưng đầu tư còn rất thấp (khỏang 14% quỹ nhà nước). Vì thấp như vậy, lương bổng giáo viên không đủ  cho nhu cầu của gia đình…, điều đó rất khó bảo đảm cho chất lượng cũng như kết quả tốt trong giáo dục… 

Một lý do khác nữa hãm lại sự phát triển vừa đối với kinh tế và giáo dục  đó là vì xã hội đòi hỏi quá nhiều bằng cấp. Có bằng cấp nhưng không có khả năng thật sự, không có nhân cách thì cũng không giúp ích gì cho xã hội và cho đất nước. Cũng vậy, tổ chức thi cử được thay đổi hàng năm nhưng cũng không ổn định.   

Phải xem lại những mục tiêu giáo dục bởi vì, từ rất lâu quan niệm về lãnh vực nầy vẫn còn lờ mờ. Đặc biệt, phải xác định rõ ràng mục tiêu của mỗi môn học. Từ lâu nay, tôi rất ưu tư về chất lượng nội dung của chương trình các sách giáo khoa ở mọi cấp : không liên tục cũng như không đồng nhất (vì nhiều nhóm khác nhau biên sọan ). Tương tự, nó cũng qúa nặng về mặt chất lượng và số lượng. Như thế thì làm sao các giáo viên có thời gian để canh tân phương pháp giảng dạy của mình và thực hành sư phạm với một nội dung như thế của chương trình ? Vậy thì tôi đề nghị giảm bớt chương trình giảng dạy và nội dung của nó, giảm bớt giờ lớp của giáo viên. Đồng thời phải thay đổi, phải canh tân  cách lượng giá, kiểm tra, bậc thang điểm…. Nói tóm lại, phải tư duy lại quan niệm của mình, chỉnh lại cho đúng mục tiêu, vị trí và bổn phận của giáo dục từ tiểu học đến đại học.

Trong những tháng sau nầy, các tổ chức quản lý của nhà nước có liên quan đến giáo dục bị chỉ trích rất mạnh trong nhiều lãnh vực về thông tin đại chúng cũng như trong Đại Hội. Ý kiến ông về vấn đề nầy như thế nào ? 

Theo quan điểm của tôi, những tổ chức quản trị của chúng ta trong   giáo dục bị hạn chế trong nhiều lãnh vực. Cần thiết phải mạnh mẽ cải thiện. Tất cả mọi người không ít thì nhiều ưu tư về vấn đề giáo dục, nhưng ít có nghiên cứu trong lãnh vực nầy. Khoa tâm lý sư phạm của Đại Học đáng lý phải mạnh nhất. Nhưng thực tế không hòan tòan như chúng ta nghĩ. Trong các nước ngòai, ngành khoa học giáo dục được đánh giá cao và phát triển rất nhanh chóng. Dĩ nhiên chúng ta biết rằng phần đông các giáo viên sống trong một tình trạng kinh tế khó khăn : lương thấp, điều kiện sống bấp bênh.  Họ không thể hòan tòan đầu tư vào việc dạy học. Vì vậy không được gán hòan toàn lỗi lầm nơi họ. Tình thật mà nói, các giáo viên không được trường sư phạm chuẩn bị cho họ những nhu cầu cần thiết, trên bình diện chất lượng và khả năng sư phạm. Về chất lượng : ít huấn luyện về nhân cách và tình yêu đối với nghề nghiệp của họ. Khả năng sư phạm : người ta chỉ nói đến khả năng giảng dạy, những kiến thức. Các phương pháp sư phạm bị quên lãng và kể cả những cần thiết nghiệp vụ cũng không được đề cập một cách đầy đủ như : công việc liên quan đến thi cử, xếp loại lượng giá học sinh. Các sinh viên không được chuẩn bị cho công việc giáo dục của mình trong tương lai. Nói một cách khác, những giáo viên chỉ biết truyền đạt những kiến thức của mình thì nhiều nhưng những người biết giáo dục, giúp đỡ những trẻ em trở thành con người thì thiếu mặc dù đó là điều cần thiết quan trọng nhất. Vì vậy cho nên việc canh tân những phương pháp giảng dạy và học được đặt lại vấn đề. Nhưng vấn đề nầy phải được quan niệm lại, xét lại từ cội nguồn bởi vì từ trước đến bây giờ chúng ta trí thức hóa việc giáo dục học sinh. Thực tế cho chúng ta thấy hiện tượng nhào nặn, áp đặt tư tưởng một cách máy móc. Đó chính là điều xảy ra trong các trường cấp 3 và trong các Đại học  và điều đó vừa làm bảo hòa cá nhân mà không tạo thuận lợi cho việc phát triển sự sáng tạo và không cho phép đứa trẻ dám suy nghĩ, hành động và đảm nhận lấy trách nhiệm… Quan niệm giáo dục ngày nay là cá nhân hóa việc giảng dạy. Nghĩa  là việc giảng dạy đòi hỏi sự đồng hành với mỗi học sinh vừa giúp đỡ riêng từng em một để cho nó triển nở tài năng, sáng tạo, tư tưởng, nhân cách của nó. Hành động như thế bảo đảm được nhân tính và công bình trong giáo dục. 

2- Làm gì bây giờ ?

Trước tình trạng giáo dục hiện nay, sự canh tân là cần thiết. Đó là một nhu cầu khẩn cấp và cần sự hợp tác của cả xã hội. Nhưng đó cũng là một vấn đề mang nhiều ẩn số. Để có lời giải cho những ẩn số đó, một điều kiện thiết yếu là dám đối đầu với tất cả những thiếu sót nầy mà không bao giờ tìm cách tránh né.

Bà NGUYỄN THỊ BÌNH, là Bộ Trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo trong nhiều năm, là một người rất có tâm huyết và rất năng động trong ngành giáo dục của đất nước. Trước tình trạng xuống cấp của hệ thống giáo dục, bà đã đề nghị chọn năm 2005 làm năm « giáo dục ». Bà đưa ra những công tác rất thực tiễn cần « thực hiện ngay ». Bà phát biểu như sau : Theo tôi, hơn bao giờ hết, phải yêu mến tính lương thiện, nhân cách của người thầy, của những người quản lý giáo dục. Cần tranh đấu chống gian lận trong thi cử, muốn được kết quả bằng mọi giá, sự bành trướng « tiêu cực » hiện tượng học thêm , đóng thêm tiền phụ trội không được phép. Cuộc nói chuyện của bà với phóng viên báo TUỔI TRẺ đề nghị vài hướng giải quyết sau :[6]

Thưa Bà, để nâng giáo dục lên, ngành dạy học phải làm gì ? Theo Bà, những công việc cụ thể  nào là những nhu cầu trước nhất ?

Đây là chiến lược của nhà nước về giáo dục. Từ nay đến năm 2010 : 50% học sinh sẽ lên trung học ; 200/1000 dân số sẽ vào các đại học. Tôi nghi ngờ về kết quả của mục tiêu nầy bởi vì những điều kiện tiên quyết vẫn chưa đầy đủ. Để đáp lại điều đó, chúng ta phải làm một cố gắng lớn. Nâng giáo dục lên, đó là cố gắng giải quyết những nhu cầu khẩn cấp nhằm giải quyết những thiếu sót của ngành giáo dục hiện nay trong lãnh vực chất lượng nói chung, về kỷ luật trong nhà trường, về số lượng và chất lượng giáo viên và nhất là trong lãnh vực quản lý.

Theo tôi, đi tìm một giải pháp để nâng giáo dục lên thì phải trở về điểm khóa : thực tế của chất lượng quản lý việc giáo dục và các giáo viên. Ngày nay, điều đó đòi hỏi phải củng cố việc đào tạo một đội ngũ giáo viên hùng hậu trong nhiều khía cạnh, đặc biệt về khía cạnh nhân cách chính trị, về chất lượng của lối sống, về lương tâm nghề nghiệp.

Tại sao nâng dậy, xây dựng một đội ngũ giáo viên, quản lý giáo dục là ưu tiên hàng đầu để nâng giáo dục lên ?

Không phải không có những nhà trường tốt, những giáo viên tốt có tâm và biết trách nhiệm thế hệ trẻ. Thế nhưng, phải nhìn nhận rằng những hiện tượng tiêu cực phổ biến và tiếp tục phổ biến trong các nhà trường. Số các giáo viên mà chất lượng giảm xuống, chạy theo tiền bạc, không nghiêm chỉnh trong trách nhiệm của mình thì một ngày một gia tăng. Hiện tượng dạy thêm được coi như là một bệnh dịch lan tràn một cách nhanh chóng và một cách « tiêu cực », điều đó dẫn đến gian lận trong thi cử, bằng cấp giả… Những tệ nạn nầy vừa ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo của giáo viên và vừa đến luân lý của thế hệ trẻ nữa.

Chỉ thị số 40 đã nêu lên : « Cần thiết phải kiểm tra lại, chọn lọc các giáo viên, các nhà quản lý ». Thật vậy, cần phải nghiêm chỉnh kiểm tra hạnh kiểm của mỗi giáo viên và mỗi nhà quản lý và quyết định di chuyển những người có khả năng và những người không có hạnh kiểm tốt. Duyệt lại đội ngũ giáo viên là một việc làm rất khó và phức tạp. Nhưng không phải vì nó khó và phức tạp mà để cho trôi qua. Dĩ nhiên, cần phải có một chính sách cụ thể đưa vào hành động. Ngay cả những giáo viên trẻ được đào tạo chính quy cũng không chắc có được trình độ yêu cầu và chất lượng cần thiết để đáp lại những nhu cầu mới …

Và để thực hiện những mục tiêu nầy trong hòan cảnh hôm nay, những phương thế cụ thể mà văn phòng quản trị giáo dục cần ? 

Nói một cách cụ thể, cần phải thâm nhập sâu xa khái niệm nầy : « người thầy không chỉ dạy văn hóa mà thôi nhưng giáo dục con người ». Trước hết, người thầy phải làm gương tốt trong lối sống của mình. Người thầy là một thầy giáo giỏi, có khả năng trong việc giáo dục luân lý và nhân bản. Thầy giáo dạy cho học sinh biết kiềm chế mình, năng động. Học sinh phải ý thức rằng học là để hiểu và hành động một cách sáng tạo. Cách riêng, các giáo sư  các trường đại học phải thay đổi và canh tân phương pháp giảng dạy của mình bằng cách giúp đỡ các sinh viên biết học hành một cách tích cực và sáng tạo, liên hệ đến thực tế và chuẩn bị cho mình vào đời một cách chắc chắn.

Theo Bà, qua kinh nghiệm quản trị trực tiếp tại văn phòng giáo dục trong nhiều năm, bà thấy dịch dạy thêm có thể giải quyết được không ?

Tôi tin hiện tượng dạy thêm tràn lan là kinh doanh… và có thể được giải quyết hòan tòan với điều kiện văn phòng giáo dục phải lấy những biện pháp mạnh và đủ nghiêm khắc. Dạy thêm một cách « tiêu cực » bị xã hội kết án một phần phát xuất từ việc xuống dốc đạo đức,  theo chủ nghĩa thực dụng của một số giáo viên. Nhưng cũng do lỗi của những nhà quản lý giáo dục ở mọi cấp buông lỏng kiểm sóat. Tôi tin có cả việc người ta còn « nhắm mắt » và đồng thuận với những phần tử xấu…

3- Bức tranh màu tro

a) Những hậu quả không chờ đợi

Ngay khi bước vào một số nhà trường lớn, một khẩu hiệu được đặt ngay vị trí chính rất ấn tượng :

“Vì lợi ích 10 năm, trồng cây,
Vì lợi ích 100 năm, trồng người ”.[7]

Lượng giá một hệ thống giáo dục sau thời gian 30 năm là cần thiết để canh tân. Thế nhưng, giáo dục là một vấn đề rất tế nhị và nhạy cảm. Vì vậy ông Phạm Gia Khiêm, phó Bộ Trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo đã lưu ý rằng cần « lượng giá với sự thận trọng » và ông Nguyễn Văn Hạnh, cựu phụ tá Bộ Trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo nói rằng : « một việc lượng giá đúng về hệ thống giáo dục cần một quan niệm đúng ». Thật vậy, cách riêng Sở Giáo dục và Đào tạo Thành Phố Hồ Chí Minh đã có nhiều tiến triển đáng khích lệ trong những năm qua. Thế nhưng, khi xem xét những nhu cầu và tình trạng của xã hội hôm nay, những kết quả các kỳ thi, tinh thần và lối sống, cách ăn ở của người trẻ hôm nay thì phải cố gắng nhiều để tin rằng, nhưng không xác tín cho lắm, về hiệu quả của hệ thống ngày hôm nay.  

b) Trước hết đây là kết quả thi vào Đại học

Theo thống kê tìm thấy trên mạng vào năm 2003, chỉ có 14% các sinh viên thi vào Đại học đạt được trung bình cho 3 môn (15/30). Kết quả năm 2002 cũng tương tự.

Kết quả nầy biểu lộ chất lượng dạy nơi nhà trường hiện nay. Kết quả nầy tồn tại trong một thời gian dài khi mà các người có trách nhiệm chạy theo thành tích, đặt tiêu chuẩn thì cao nhưng lại cho đạt được mục tiêu rất dễ dàng và vui vì thành quả đạt được. Kết quả thi tốt nghiệp cấp III (Tú Tài) lúc nào cũng vượt trên 90%. Vài trường đạt đến 100%. Những chất lượng của các cô cậu Tú thì không như thế, kết quả rõ ràng ở kỳ thi vào Đại học : 86% không đạt điểm trung bình. Đó là kết quả của kiểu « học vẹt » áp dụng trong hầu hết các nhà trường, ở mọi cấp. Các sinh viên đã học cách nầy ở các Đại học sư phạm. Rồi thì đến phiên họ ra trường đi dạy, họ cũng tiếp tục sử dụng một phương pháp đó với học sinh của mình, y như họ đã học nơi nhà trường, bắt học sinh học thuộc lòng mà không cần phải hiểu.  Vì vậy mà các học sinh không hiểu cách học và cũng chẳng biết trách nhiệm về việc học của mình. Những đề tài bài kiểm trong năm và đề thi Tú tài còn đang theo hướng nầy. Cũng vậy, cũng không gì phải ngạc nhiên khi thấy kết quả tuyệt vời ở kỳ thi cuối cấp III.

Cách học đó thật còn xa vời đối với việc học mà ông Philippe Meirieu đã nêu lên : « Trước tiên phải có giai đoạn phát hiện (identification), dựa trên những khả năng thuộc về cảm giác (sensoriel), mà trong tiến trình đó người học sinh khởi động bằng những hành động nhận thức được dựa trên những khả năng thuộc về giác quan, tiếp nối là giai đoạn quy về ý nghĩa, mà trong đó người học sinh có thể đưa vào cái mới do sự nhận thấy ích lợi của nó, việc sử dụng mà người học sinh có thể dùng được hay giác quan mà nó có thể cung cấp cho người học sinh và sau hết đến giai đoạn sử dụng lúc mà người học sinh đầu tư lại kiến thức của mình, sử dụng nó cho những mục đích cá nhân, nói tóm lại là nắm vững cách sử dụng nó và thực sự tiếp thu nó. Thực ra, những kiến thức được lồng nhau như thế nầy : tôi phải biết là cái búa ở trong nhà xưởng (phát hiện), tiếp theo tôi phải biết cái búa dùng vào việc gì (ý nghĩa) để rồi cuối cùng là sử dụng công cụ nầy (sử dụng)»[8].

Vì vậy, trong kỳ thi vào Đại học, khi những bài thi viết nhằm vào sự hiểu và lý luận, sự sáng tạo thì phần đông các thí sinh hụt chân. Một kết quả như thế trong nhiều năm liên tiếp không có lý do nào khác ngoài phương pháp dạy và học và việc tổ chức những kỳ thi tuyển sinh và tốt nghiệp cuối cấp III không được thích nghi. Phải qui trách nhiệm về cho ai đây ? Vừa ở người giáo viên không ý thức vai trò của nhà giáo dục và những học sinh không biết cách học. Vai trò của nhà giáo dục  là  « gợi lên và triển khai » những khả năng được nhận dạng tùy theo lợi ích thuộc về xã hội » [9]. Người thầy phải tìm cách làm cho học sinh học, cung cấp cho chúng những công cụ chính xác… : « Điều quan trọng là người thầy phải làm việc trong tinh thần từ bỏ làm cho ông không ngừng từ chối vị trí của người ra lệnh; trong mọi trường hợp, tốt nhất là người thầy tự nói mình chỉ là « người canh thức » và giả định rằng nếu những sự việc nhờ mình mà sản sinh thì những sự việc đó cũng không từ mình mà sinh ra. Vì vậy mà điều tốt nhất là trong khi mình giảng dạy, người thầy làm cho những học sinh khám phá ra và như vậy người thầy thoát được sức mạnh truyền đạt »[10]. Ngược lại, thầy và trò cứ chạy theo sau việc thi đua đạt thành tích. Những tiêu chuẩn lượng giá việc học hành của học sinh còn rất mù mờ và không phản ảnh được chất lượng thật sự hay việc ban giám đốc nhà trường đánh giá một giáo viên thay đổi tùy theo số các học sinh lưu ban của lớp mình làm chủ nhiệm cũng thế. Một giáo viên được coi là một giáo viên giỏi nếu học sinh của mình không có ai bị lưu ban cuối năm.

c) Bạo lực trong nhà trường

« Bạo lực nơi học đường không bùng nổ nhưng bị coi là bình thường »[11], Ông Bernard GEORGES SHAW đã nhận định như thế[12]. Những bạo lực trong cuộc sống hàng ngày, sự xuống cấp đạo đức, và những việc trộm cắp vặt gia tăng nhiều bên nước Pháp. Việt-Nam cũng có chung tình trạng như vậy. Trong cộng đoàn có « nuôi » 70 em nội trú, phần đông đến từ các tỉnh, vùng xa, hoặc tại thành phố nhưng có vấn đề. Chúng đi học bên ngoài. Ăn cắp vặt xảy ra thường ngày mà thi thoảng mới bắt được thủ phạm. Vả lại, kẻ bị mất cắp cũng rất hiếm khi trình bày cho những người phụ trách hay giám thị biết vì sợ bị trả thù. Có em thì lấy áo của người khác mặc, hoặc giày dép của các bạn mang một cách thoải mái, chẳng bối rối lương tâm cũng chẳng cần xin phép. Nơi nhà trường, những em lớn trấn lột mấy em nhỏ. Đòi cái gì là đứa nhỏ phải đưa nhanh chóng. Nhưng những nạn nhân cũng chẳng bao giờ dám trình cho thầy cô trong trường biết.

Ngược lại, những bạo lực trầm trọng nhất thì ít xảy ra thường xuyên hơn, nhưng cũng có. Năm vừa qua, hai cô học sinh lớp 12 bị giết bằng dao Thái vì ghen tuông. Cũng vậy, việc các thầy giáo hành hung học trò cũng không gia tăng hay có gia tăng chút ít.

Nhưng việc thầy bị học trò đánh thì cũng không hiếm. Ngày nay, tình thế xoay ngược rồi : không phải « học sinh bị hành hung » nhưng mà « thầy giáo bị hành hung ». « Những  sự kiện thương tâm khác nhau và những chuyện kể ấn tượng được thông báo trên truyền thông làm trầm trọng sự nhạy cảm của người dân về sự bụi đời của người trẻ. Vì vậy, bên nước ngòai cũng thế, vào thứ sáu tuần trước, anh của một học sinh trường trung học ở Alès (Pháp) đã đột nhập vào một lớp học và đánh túi bụi thầy giáo dạy văn chương Pháp. Ngày thứ hai, lại một người học sinh trường Saint-Etienne bị một học sinh trường Saint-Louis đâm giữa sân trường. Những biến cố trầm trọng như thế nhưng có khuynh hướng cắt xén việc trình bày bạo lực trong nhà trường. [13]

Và ở Việt-Nam. Tại sân trường trung học của một tỉnh miền Trung Việt Nam trở thành một tòa án để xét xử một người học sinh lớp 11 vì đã đánh thầy giám thị trong phòng thi.

Hàng trăm người có mặt ngày hôm đó ngẩn ngơ vì kiến thức hoàn hảo về những phương cách bảo vệ của bị cáo trước tòa án.

 - Điều gì thu hút cái nhìn của anh trước tiên khi bước vào một trường học, trong một lớp học ? - Thưa câu châm ngôn : « Tiên học lễ, hậu học văn » .

- Anh hiểu thế nào về lời nầy của một nhà thông thái Trung Hoa  “nhất tự vi sư, bán tự vi sư” ? – Tôi hiểu là khi có ai dạy tôi một chữ cũng là Thầy, dạy tôi nửa chữ cũng là Thầy. 

- Một trong những truyền thống của dân tộc chúng ta mà tất cả mọi người đều ý thức, anh có biết và có hiểu không ? - Thưa đó là truyền thống : Tôn kính người Thầy và tôn trọng nguyên tắc đạo đức.

- Tốt ! Qua nhiều thế hệ, người Việt-Nam tóm tắc nguyên tắc giao tiếp trong xã hội bằng 3 từ, anh có biết không ? - Dạ biết, đó là 3 từ : Quân, Sư, Phụ. Một quốc gia cần một ông Vua. Cha mẹ cho chúng ta thân xác, nhưng không có người Thầy, chúng ta không thể trở nên người được. 

- Rất tốt ! Anh hiểu biết tất cả ! Vậy tại sao anh đánh Thầy của anh ? - Dạ tại em quên !

Tòa kết án người học sinh nầy 18 tháng tù, một người học sinh mà những người tham dự có thể coi là một người thông minh, dựa trên những câu trả lời rất thích đáng của cậu và cậu đã diễn giải hành động thô bạo của cậu bằng chữ « quên ». Hành động được nói là « quên » đó được mô tả bằng tờ kết án như sau : một cú đấm vào mặt Thầy giám thị khi Thầy nhắc anh đã « chép » bài nhiều lần. Anh còn giáng cho Thầy một cú bằng chiếc ghế. Khi những Thầy khác đến can ra, anh còn dọa đốt nhà Thầy Giám thị....

Làm thế nào để thoát khỏi bị kết án trước những bằng chứng nặng nề như thế ? Nhưng qúy phụ huynh, các Thầy cô giáo, tất cả những người có mặt ngày hôm đó phải suy nghĩ về cách xử sự mâu thuẫn của một người thanh niên 17 tuổi đó. Anh thuộc hết những điều người ta dạy cho anh : lễ phép, tôn trọng người Thầy, đạo đức… thế nhưng anh đập !

Phải chăng tất cả những gì anh ta học nơi nhà trường, tất cả những gì anh ta đã đọc trong sách về đạo đức không còn lý do tồn tại trong cuộc sống cũng như trong những quan hệ đối với người khác ? Truyền thống « tôn kính người Thầy và giữ những nguyên tắc đạo đức » được truyền lại từ hàng ngàn năm , ngày nay bị lỗi thời rồi chăng ?      

Cũng vậy, một biến cố xảy ra ngày 8 tháng 5 năm 2004 trong nhà trường Trung Học Hac Dich, huyện Tân Thành, Tỉnh Bà Rịa Vũng Tàu. Năm học sinh của trường nầy đã vây đánh một giáo viên cho đến lúc ông bị xỉu, duy nhất bởi vì chúng không được điểm tốt[14]. Một người học sinh khác của trường Trần Quốc Tuấn, huyện Phan Rí, tỉnh Bình Thuận, chạy vào lớp và lao thẳng vào giáo viên Lê Hải Xuân đang dạy trong lớp và nhanh chóng đập vào đầu Thầy bằng một cây dùi cui, lý do duy nhất là bởi vì anh ta được điểm thấp....  Một trường hợp khác xảy ra tại huyện Củ Chi, TP. Hồ Chí Minh. Dũng và Tùng cùng học lớp 9 cãi nhau trong giờ giải lao và Dũng tát Tùng 2 cái. Lập tức, Tùng chạy về kêu cứu. Cha mẹ Tùng lập tức đến trường và đánh Dũng ngay trên sân trường cho đến khi Dũng bị xỉu, trước mắt những Thầy giám thị và những giáo viên mà không có một sự can thiệp nào cả từ phía giáo viên. Dĩ nhiên, những người có tội bị bắt và xét xử. Những hậu quả của hành động gây rối nơi công cộng và làm kẻ khác bị thương càng thêm nặng theo luật pháp Việt-Nam, nhất là khi đụng chạm trực tiếp đến những học sinh và ngay trong sân trường. Ngày xử án, không một giáo viên nào có mặt, cho dù họ được mời. Tòa đã cho lời phê bình như sau : «  Là nhà giáo, Thầy cô phải bảo vệ học trò mình cho dù có nguy cơ nguy hiểm đến tính mạng ». Và qua tai nạn nầy, tòa nhắc nhở sự thiếu an toàn nơi nhà trường bằng cách để mở cửa  cho ai muốn vào cũng được [15]. 

Nhưng những lý do thật nằm ở nơi đâu : do sự bào mòn những giá trị gia đình hay do sự xem thường những giá trị truyền thống trong xã hội ? Nhiều người trẻ và người trưởng thành không nghĩ đến điều đó. Biết là một chuyện. Sống là một chuyện khác mà chưa chắc ai cũng làm được..

c) Từ đâu sinh ra những lỗ hỏng đó ?

Dựa theo nghiên cứu [16] cửa anh NGUYỄN QUỐC THANH, tất cả những lỗ hỏng nầy đều do lối sống « tiêu cực » của cuộc sống, sự biến chất của một số cán bộ và những nhân viên trong các xí nghiệp nói chung… Các giáo viên trong ngành giáo dục cũng không thoát khỏi hiện tượng quá phổ biến nầy trong hết mọi lãnh vực. Ông NGUYEN TUNG TRUC, hiệu trưởng một nhà trường cán bộ ở TP. Hồ Chí Minh đã khẳng định rằng « việc suy giảm đạo đức của những cán bộ rất trầm trọng và khẩn cấp sửa sai ».

Những thống kê sau đây biểu lộ sự ưu tư của chánh quyền và của dân chúng, bởi vì hiện tượng nầy ảnh hưởng trực tiếp đến tương lai của đất  nước. Nhóm thực hiện công trình nghiên cứu đã điều tra 311 người gồm có : 74,3% nữ và 25,7% nam. Sau đây là kết quả :

Mức độ xuống cấp về đạo đức của những cán bộ, những công chức nói chung tại TP. Hồ Chí Minh. 

10 dấu chỉ đầu tiên thấy được về sự xuống cấp đạo đức đối với 30 người được hỏi.

Khi nghiên cứu những kết quả trên, chúng ta thấy có 54,3% số người được hỏi cho rằng tình trạng vấn đề được nêu lên là trầm trọng: “rất trầm trọng: 18% và “trầm trọng : 36,3%. Với tình trạng chạy theo tiền bạc hiện nay, tỷ lệ nầy sẽ ngày càng cao hơn nếu không lấy những biện pháp để ngăn chặn căn bệnh hay lây nầy.

Mười dấu chỉ đầu tiên để thấy được sự kiện xuống dốc của nền đạo đức  cũng cần được nhấn mạnh. Sự biến chất đạo đức nhanh chóng của những cán bộ, của những công chức thúc đẩy họ vượt qua giới hạn đạo đức và vi phạm luật pháp.

« Tham ô », hiện tượng nầy chiếm vị trí thứ nhất theo bảng điều tra và nói lên một phần nào tình trạng xã hội hiện nay. “Không có làm gì một cách nhưng không”, nhiều người nói lên một cách khẳng định như thế. Lúc nào cũng phải có cái gì đó gọi là “bôi trơn” mà ngôn ngữ bình dân gọi là « thủ tục đầu tiên », một điều rất phổ biến hiện nay trong mọi lãnh vực và nhiều cấp bậc. Ví dụ như khi vào đến cửa khẩu Tân Sơn Nhất, nhiều người Việt Kiều « làm hư » hải quan bằng cách « dúi » những tờ 5 hay 10 đô-la để được làm thủ tục cho nhanh! Ngay nay hiện tượng đó ngày càng ít đi.

Thật thế, sự kiện biến chất về đạo đức của những cán bộ có lý do vừa khách quan vừa chủ quan. Lý do khách quan: một phần vì hầu hết những người nầy đến từ miền Bắc, có cuộc sống khá khó khăn và nghèo. Dần dần họ quen với những “quà cáp” quá hấp dẫn làm họ không thể nào từ chối được. Ngày càng thấy càng nhiều “nhu cầu”. Một chữ ký, một lời nói giúp mang lại lợi nhuận ngang với tiền lương một năm hay hơn nữa. Như thế, không dễ gì mà từ chối. Mặt khác, hệ thống quản lý lỏng lẻo mà lại quan liêu, rắc rối và thiếu kiểm soát. Vì vậy, các ông công chức lợi dụng những kẻ hở của luật pháp để trói buộc người dân. Tôi xin mạn phép kể những chi tiết đó trong lô-gích liên quan đến dân tộc học khẳng định rằng việc thu thập những dữ liệu có thể cung cấp được ý nghĩa. Tư duy xã hội chỉ có thể được xây dựng nên với sự trợ giúp của những dữ liệu có vẻ như vô nghĩa nhất: nếu đôi khi trong công trình của tôi  điều đó có thể cho cảm giác là mất thời gian kể chuyện, nhưng điều đó cho phép người đọc nắm được sự  rắc rối của thực tại mà nó không thể gom tóm trong những tư tưởng lớn một cách tổng quát.

Tôi trở lại tiếp tục việc phân trích của tôi, lý do chủ quan: thành thật mà nói, trình độ kiến thức của một số công chức còn thấp, vì vậy để lộ ra cho thấy kiến thức sai lệch về xã hội, cố bám vào chức vụ để “tranh thủ”. Những thành ngữ “phục vụ nhân dân”, “cần kiệm, liêm chính, chí công vô tư”,  “tất cả cho tập thể và không có gì cho riêng mình”, những phương châm thuộc loại đó đối với họ giờ đây không còn thực tế nữa và rỗng nghĩa mặc dầu khi đi vào các công sở, những phương châm đó đều chiếm chỗ tốt nhất”. Chúng ta thấy đến 79,4% những người được hỏi, nhìn nhận điều đó.

Một cách nghịch lý, những người cán bộ, những công viên chức vi phạm luật lệ, họ có một đời sống không mấy gương mẫu là những người không thiếu thốn gì hết. Nhưng lòng tham của con người thì không biên giới. Điều đó cho thấy vấn đề lương bổng là cần thiết nhưng không phải là ưu tiên. Một người tài xế xe taxi lương thiện sẽ trả lại cái ví của khách hàng bỏ quên trên xe. Cũng vậy, người công nhân viên chức cũng có thể từ chối không làm điều gì trái với đạo đức.

d) Trò chơi với các con số

« Bệnh thành tích » ngày nay trở thành một cái gì rất bình thường hay nói đúng hơn rất quan trọng và rất phổ biến không chỉ nơi thành phố mà đã tràn lan ra các tỉnh. Những công cụ và phương pháp và những cách để thực hiện « thành tích » có thể được tóm lại trong thành ngữ sau: « trò chơi với các con số ». Điều nầy cho chúng ta thấy rằng những tiếp cận chất lượng rất thường được đưa ra tranh cãi, cũng thường cho thấy sự thật được nâng lên bằng con số ma đó ! Trước hết, phải và chỉ cần tiếp cận « bệnh thành tích » trong giáo dục mà thôi, bởi vì nó có hại gấp đôi. Một con số được phổ biến không đánh lừa được phụ huynh hay những nhà đầu tư, nghĩa là những người trưởng thành ngày hôm nay nữa. Ngược lại, nó làm hại đến tuổi trẻ, làm cho chúng không còn tin vào tính lương thiện của những người trưởng thành và tới phiên chúng, chúng sẽ trở nên sau nầy, những người yêu « bệnh thành tích ». Sau đây là vài con số minh họa cho vấn đề nầy : theo những báo cáo của 50 tỉnh thành, những dữ liệu sơ khởi của kết quả kỳ thi Tú Tài đạt đến 94,71%,  trong đó có 13 tỉnh thành vượt qua ngưỡng cửa nầy. Ví dụ như : Nam Định 99,87%. Quảng Ninh 99,5%, Thanh Hóa 99,2%, hải Phòng 99,6%, Hà Tây 97,7%. Những tỉnh thành nầy đều ở ngoài miền Bắc. Vì vậy mà kết quả nầy đặt một dấu chấm hỏi rất lớn về sự trung thực của họ bởi vì khó mà tưởng tượng rằng chất lượng của những trường ở các tỉnh nầy có thể vượt qua được chất lượng của những thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh hay Hà Nội. Đặc biệt như Hà Tây chẳng hạn, được coi như là con vật tế thần bị các vị có thẩm quyền « lưu ý » trong những tháng gần đây. Bộ Giáo dục và Đào tạo đã gởi giấy chính thức yêu cầu Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo xem xét lại và lượng giá việc tổ chức thi Tú Tài ; làm một bản tự kiểm để xác định rõ ràng trách nhiệm của mỗi phân ban và mỗi cá nhân để làm sáng tỏ những người hay cá nhân nào đã vi phạm qui chế thi cử để xử lý theo luật của nhà nước. Công văn nầy nêu lên  một cách dứt khoát rằng : « Giám đốc Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Hà Tây phải thi hành lập tức thành lập lại Hội đồng thi để sửa lại những bài thi của 3 hội đồng thi khác có nhiều vi phạm quy chế trong phòng thi nhiều nhất, như : những trường trung học Phú Xuyên A, Đồng Quan và Xuân Mai (trường tư thục) ».  Kết quả thi vào Đại học năm nầy cho thấy có 18 000 bài thi nhận điểm 0 (điểm không); khoảng 15 000 bài khác chỉ được 1/3 điểm sàn ! Như vậy thì « mức độ thật sự » của con số kết quả đậu được các tỉnh thành công bố là ở mức độ nào ? Theo các báo cáo chính thức, các tỉnh thành có được 31 trường đạt được những tiêu chuẩn bắt buộc để mở trường cấp 3. Trong những trường đó, có những trường ở vùng sâu vùng xa mà những người dân tộc theo học, không nói thạo tiếng Việt. Thế nhưng, chúng thi vẫn đậu.

Một cuộc thăm dò mới đây về vấn đề đổi mới việc quản lý rất thu hút sự chú ý của người dân. Theo bà Phương Thảo, chủ tịch Ủy Ban Nhân Dân Thành Phố Hồ Chí Minh, nhiều cơ quan trong thành phố đã công khai con số tỷ lệ rất cao về sự hài lòng cách làm việc trong các cơ quan : cơ quan Giao Thông và Quản lý công trình công cộng là 99% ; Sở Lao động và Thương Binh Xã Hội là 100% ; cơ quan Phát triển nông thôn là 94,3%. Và bà đã nêu lên một sự nghi ngờ mà rằng: « Có ai tin vào « sự thật » nầy không ? » Gần như chắc chắn là nếu người ta làm một cuộc thăm dò kín bằng cách bỏ phiếu kín và cho một cơ quan khác khui phiếu thì kết quả sẽ không đạt được con số tỷ lệ nầy đâu.

Người ta gọi đó là « trò chơi với các con số ».

e) Tàn dư của chế độ cũ ?

Sau khi Saigon thất thủ vào năm 1975, tất cả những giáo viên còn muốn tiếp tục nghề dạy học của mình thì bắt buộc phải tham gia một khóa đào tạo để trở thành một « giáo viên tốt ». Tôi còn nhớ lời khẳng định của một giảng viên về vấn đề sửa phạt « học sinh không ngoan »,người thuyết trình viên khẳng định : không có học sinh không ngoan trong một ngôi trường xã hội chủ nghĩa ». Tất cả mọi hệ thống độc đoán được xây dựng trên một sự lý tưởng hóa những hiệu quả mà họ quả quyết quy nạp. Và trong nhiều năm tiếp theo, mặt trái của xã hội luôn luôn được gán cho là « tàn dư Mỹ Ngụy ». Tham vọng hay ảo tưởng của những người có trách nhiệm đã đẩy họ đến việc độc quyền trong giáo dục để tạo nên một thế hệ người xã hội chủ nghĩa.

f) Bát nháo trong phòng thi

Từ năm 2005, các báo chí đề cập đến vấn đề bát nháo trong phòng thi và cả ở bên ngoài. Khi thi tuyển vào lớp 10 và cả kỳ thi Tú Tài năm 2006, hiện tượng nầy dường như tăng dần lên. Ví dụ như ở trường Lương Thế Vinh chẳng hạn, « một người thanh niên thình lình xông vào phòng thi toán và giựt lấy đề thi mà không bị các giám thị bắt lại »[17]. Nhưng, trong những tháng cuối cùng của năm học 2006 nầy, điều thường làm nảy sinh những tranh cãi và được coi như là « hiện đại » trong giáo dục, đó chính là 4 đoạn phim được một giáo viên quay trong phòng thi của hội đồng thi Nam Đàn 2, tỉnh Nghệ An. Bốn đoạn phim nầy mang tựa đề « Bên trong phòng thi », được đưa lên mạng có địa chỉ edu.net.vn dưới « tên » (nickname) là edu2. Những đoạn phim nầy chỉ được đưa lên mạng 3 tháng sau kỳ thi Tú Tài vì sợ có điều không hay xảy ra. Những đoạn phim nầy được quay bằng điện thoại di động với những hình ảnh chính xác và rõ ràng. Những người xem được những đoạn phim đó sửng sốt vì cảnh « bát nháo trong phòng thi » : các giám thị ra ngoài hành lang nói chuyện trong khi đó thì trong phòng thi, các thí sinh đi lại tự do, giựt bài của các người bên cạnh, quay lên quay xuống chép bài người khác…Đoạn phim « quăng tài liệu » còn có nhiều cảnh « ngứa mắt » hơn nữa. Trong sân trường, người ta nhộn nhịp qua lại. Khoảng 10 người đeo bên cửa sổ hay đi qua lại ngoài hàng lang như ở nhà họ. Có mấy người đội nón lính, đi thẳng lên tầng 2, và một người trong họ quăng vô phòng thi một tờ giấy, còn những người khác, để cho chắc ăn, xông vào bên trong phòng thi đưa luôn. Cuốn phim còn cho thấy những hình ảnh nầy làm chúng ta lưu tâm hơn. Một người công an mặc quốc phục đàng hoàng đi lên lầu 2, nơi mà các « khách không mời » đang ở đó. Ông ta đi qua những người nầy với một thái độ hết sức thật sự bình thản như thể  những người nầy có phận sự ở đây trong khi những người khác ra vô phòng thi vô cùng thoải mái. Khi anh công an quay lưng lại phía sau thì anh đội mũ lính làm bộ lảng đi nơi khác. Nhưng khi anh công an xuống cầu thang thì anh ta lại trở vào phòng thi tiếp...[18]

Sau khi tung lên mạng những hình ảnh bát nháo trong phòng thi của hội đồng thi Nam Đàn 2, những thanh tra của Sở Giáo dục và Đào tạo của Tỉnh Nghệ An yêu cầu 75 giám thị của Hội đồng thi nầy viết báo cáo chi tiết về những ngày đó. Hầu hết những giám thị nầy đính chính việc vô kỷ luật của họ dưới lý do là họ bị một áp lực quá lớn : « các giám thị không muốn nghiêm khắc vì sợ cha mẹ các thí sinh hành hung. Và điều nầy đã xảy ra trong quá khứ rồi ». Còn phần ông Trí, giám đốc của Hội đồng thi thì nói rằng « tất cả đều bình thường » ! trong khi thi môn địa lý còn khi thi môn Toán, ông xác nhận có mất trật tự và ông muốn xin lệnh để ngưng thi. Nhưng máy điện thoại của ông hết « pin » !!

g) Gian lận có tổ chức

Một sự việc khác cũng hiếm khi xảy ra nhưng cũng gây ấn tượng không ít trong những ngày thi được khám phá ngay bên cạnh văn phòng của vị Bộ trưởng Giáo dục có liên quan đến người làm trong văn phòng nầy.

122 thí sinh tham gia thi tuyển công chức do Bộ Giáo dục tổ chức gồm 3 môn học : quản lý, công nghệ thông tin và ngoại ngữ. Sẽ tuyển 44 thí sinh trên 122 dự thi. Môn ngoại ngữ được thi vào ngày thứ nhất : 11 tháng 9 năm 2006. Cô Hoa (thư ký cán bộ của UBND thành phố Thái Bình) và anh Việt (cán bộ Sở Giáo dục của tỉnh Thái Bình, thí sinh dự thi Dự án Tài Chánh) , cả hai xin phép đi vệ sinh. Nhưng ông Hoàng Gia Khiêm là phó Bộ Trưởng Bộ Giáo dục, bất ngờ khám phá ra hai thí sinh nói trên đang ở trong phòng bà Đào Thị Bình là trưởng phòng trực thuộc văn phòng của Bộ trưởng. Bà Bình là chị của cô Hoa. Người ta còn thấy một nhân vật khác không làm việc ở Bộ Giáo dục cũng đang có mặt trong văn phòng của bà Bình. Hai thí sinh đó lập tức bị lập biên bản ngay tại văn phòng của bà Bình vì đã vi phạm qui chế phòng thi và sau đó cho trở về để thi tiếp. Khi được hỏi lý do sự có mặt của người lạ trong phòng bà Bình cùng một lúc với hai thí sinh thì được bà Bình trả lời là một cuộc gặp gỡ ngẫu nhiên. Đó là một người quen của bà ở Thái Bình tình cờ mà đến. Nhưng theo sự điều tra của phóng viên báo Tuổi Trẻ, bà nầy đang trao đổi với hai thí sinh thực sự là bà B.T.H., một giáo viên tiếng Anh.

i)              93,78% thí sinh tốt nghiệp Tú Tài  [19]

Theo những tin tức từ văn phòng thi cử thì số học sinh cả nước có 881 795 thi Tú Tài và có 862 932 thí sinh thi đậu, tức 93,78%. Vào năm 2005 thì chỉ có 90,62%. Năm nay, tỷ lệ ở tỉnh Nam Định là cao nhất : 99,87%. Các tỉnh khác tỷ lệ có phần kém hơn một chút : Bắc Ninh : 99,41% ; Hà Tây : 99,32% ; Thái Bình : 99,32% ; Hải Phòng : 99, 18% ; Hà Nam 90% ; trong khi hai thành phố lớn Hà nội và Saigon chiếm một tỷ lệ khiêm tốn hơn : Hà Nội 98,64%, Saigon 96,04%. Sóc Trăng đạt tỷ lệ thấp nhất : 73,87% .

Vài con số được phổ biến trên báo « LAO ĐỘNG » ngày 3 tháng 10 năm 2007 cho thấy trình độ kiến thức của đất nước tiến triển một cách « vượt bực » : số sinh viên năm 2007 là 1540201, nghĩa là có 181 người trên 10 000 có thể tiếp tục đi học Đại học, một tỷ lệ rất cao so với các nước khác ; nước Trung Hoa chẳng hạn, chỉ có 140/10 000 trong khi tỷ lệ trung bình của toàn thế giới là 100/10 000. Dự kiến từ nay đến năm 2020 sẽ có 600 Đại Học, gấp đôi số Đại học hiện nay : như vậy mỗi quận trong nước sẽ có một Đại học ! Năm nay, chính phủ dự trù chi phí cho giáo dục là 4000 tỉ đồng. Thế nhưng theo các chuyên gia, phải có 4 lần hơn. Một đầu tư khá cao cho công cuộc giáo dục tại Việt Nam. Nhưng theo các nhà nghiên cứu trên 58 nước có liên quan được công bố trên cùng một tờ báo nầy thì chất lượng đào tạo của Việt-Nam đứng hàng thứ 53. Và chỉ có 37% sinh viên ra trường là tìm được việc làm. Một cách thực tế, vào năm 2007, có 161 414  sinh viên ra trường. Một con tính nhỏ cho thấy một lãng phí rất lớn đối với 63% sinh viên ra trường không tìm được việc làm nầy : 161 414 x 63% x 4500USD/sinh viên = khoảng 4 triệu 576 đô-la. Như vậy cho thấy rõ ràng rằng hệ thống giáo dục Việt-Nam chưa đáp ứng những nhu cầu của đất nước và dân chúng cứ quay quanh vòng lẩn quẩn : nghèo khó và lãng phí việc Đào tạo không ứng dụng trong cuộc sống vừa lãng phí tiền của vừa lãng phí thời gian.

j) Khoảng 70 giám thị làm báo cáo

Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Mỹ Tho ra lệnh cho nhóm thanh tra làm rõ hiện tượng « 536 thí sinh có những bài giống nhau » và khẳng định rằng đó là một vi phạm trầm trọng cần phải giải quyết tận gốc không loại trừ bất cứ ai. Trong trường hợp người ta khám phá sự việc quá trầm trọng thì sẽ chuyển cho bộ phận điều tra để giải quyết theo luật. Việc vi phạm nầy quá rõ ràng là có chuẩn bị trước bởi vì tất cả những bài làm của các ứng sinh trong 23 phòng thi giống nhau quá sức. Chắc chắn là có người từ ngoài đưa tài liệu vào…

Chính vì vấn đề nầy mà 70 giám thị phải làm báo cáo về trật tự trong những ngày thi vừa qua.

۩ ۩ ۩ ۩ ۩

Từ năm vừa qua, các báo chí đã nêu lên những hiện tượng rất ấn tượng trong các phòng thi. Như năm nay, dường như hiện tượng đó còn tăng thêm và người ta có những sáng kiến mới tân tiến hơn. Ngày xưa, người ta chưa nghĩ ra là có thể trở thành một học sinh xuất sắc hoặc có điểm cao để được nhận vào những trường chuyên hay trong những lớp qui tụ toàn là những học sinh giỏi bằng cách mua điểm. Ngày nay, hiện tượng đó được xem là « bình thường ». Báo chí nhắc đi nhắc lại về chuyện « ngồi nhầm lớp » là hậu quả  của sự việc trên.

Có thể là không ai trong chúng ta đồng ý nói rằng quay cóp trong phòng thi là điều tốt, nên làm. Nhưng chúng ta phải tự hỏi tại sao phần đông những học sinh coi điều đó là một chuyện  « bình thường » ? Tại sao những kỳ thi ngày càng trở nên xấu đi vì các phòng thi giống như cái chợ và người ta tìm đủ mọi cách để xác nhận « trình độ giả » bằng những hành động không thành thật một cách công khai như thế ? Dù sao, các học sinh chỉ là những nạn nhân. Khi sự thiếu thành thật và sự nói dối được phát triển ngay trong nhà trường thì làm sao tránh được điều đó không phát triển ngoài xã hội ? Nếu nhà trường không thể giải quyết được những trục trặc trong xã hội thì nhà trường cũng có thể chuẩn bị những con người ngày mai sẽ đương đầu hoặc tránh đi, không làm những điều đó chứ ! Một ngôi trường không công chính thì sẽ tạo nên những người ít quan tâm đến sự công chính là lẽ đương nhiên vậy.

Chính quyền sẽ xét xử « hành vi tiêu cực » nầy ra sao  ? Khẩu hiệu « nói không với tiêu cực trong thi cử » được rao truyền khắp nơi và hành động tiêu cực lại xảy ra ngay bên cạnh văn phòng ông Bộ Trưởng ! Đây là một điều làm chúng ta suy nghĩ như thế nào đây ? Chắc chắn là có một số đông những cán bộ sẵn sàng chống lại những « hành động tiêu cực trong thi cử » nhưng cũng chắc chắn có những người khác bằng lòng « sống chung với tiêu cực ». Khi sự không lương thiện và sự gian dối trong xã hội được coi là những « chuyện bình thường » thì nhóm từ ngữ « nói mà không làm » cũng trở thành một « chuyện bình thường » và không có ý nghĩa gì hết. Biến cố nầy nhắc nhở những người có trách nhiệm rằng, nếu họ không tìm cách giải quyết điều tiêu cực tận căn cơ và  cứng rắn – nghĩa là kể cả những cán bộ - thì khẩu hiệu « nói không với tiêu cực trong thi cử không đạt đến mục tiêu của nó .[20]

Phải làm gì trước bệnh dịch « thành tích » cũng như những lỗ hỏng trong giáo dục nầy đây ? Ông đại biểu Nguyễn Đức Dũng (Kontum) đã đối đáp một cách thẳng thắng rằng : « Chúng ta phải đối mặt với sự thật, lượng giá và tìm một giải đáp có hiệu quả để nâng cao hệ thống giáo dục của đất nước chúng ta ». Ông Nguyễn Thành Tài, phó chủ tịch UBND TP Hồ Chí Minh đã phát biểu cùng những ý kiến trên trước đại hội tại TP Hồ Chí Minh ngày 26 tháng 6 năm 2007 rằng : «  Phải dám đối đầu với sự thật để phát triển ».  Một thời gian dài 30 năm cũng đủ để chúng ta thấy được chúng ta có thành công hay thất bại.

4. Vài gợi ý

1) Bình đẳng trong học tập

Trước hết là thuộc lãnh vực sách giáo khoa, vấn đề nầy mọi gia đình có con đi học đều nắm rõ và làm cho các phụ huynh có thu nhập thấp phải lo lắng. Bởi vì, đối với những gia đình có khó khăn về kinh tế, cho con đi học đối với họ là một cố gắng hết sức lớn lao. Thế nhưng, mỗi năm lại phải mua sách giáo khoa mới cho con là một mối lo âu khác nữa. Cho dù trong các nước phát triển, các học sinh có thể mượn mà không bắt buộc phải mua như trong trường học hiện nay. Làm sao chúng ta có thể khuyến khích con em những người nghèo đến trường được ? Mặt khác, sách giáo khoa liên tục cải cách mà thông thường trong các gia đình khó khăn, người em thường là học sách của người anh  đã học. Vứt đi coi như là một sự lãng phí.

Tiếp theo đó là những đóng góp và những chi phí làm gánh nặng gia đình càng thêm nặng nề, nhất là vào những dịp đầu năm học, như : đồng phục, tập vở, bút, cặp… Mặt khác, những đóng góp bắt buộc mà phụ huynh phải đảm nhận như xây thêm lớp học, trang bị phòng máy vi tính hay phòng thí nghiệm… tất cả những việc đó được coi như là bổn phận của phụ huynh. Theo nguyên tắc, tiểu học là hoàn toàn miễn phí. Thế nhưng, những đóng góp đó được lặp đi lặp lại nhiều lần trong năm học thì còn nhiều hơn gấp mấy lần tiền học phí thực sự mà phụ huynh phải chi trả hàng tháng.

Việc chiêu sinh học sinh đầu năm cũng chưa mấy lạc quan. Trước hết, để vào được trường công lập thì người học sinh phải có hộ khẩu ở địa phương đó. Từ nhiều năm nay, những phụ huynh khá giả đều muốn gởi con vào thành phố để tiếp tục việc học. Tiền chi phí hàng tháng cho mỗi em như vậy trung bình là 3 000 000 đồng. Nhưng tìm được một trường có chất lượng thật sự để gởi con vào là cả một thách đố lớn đối với phụ huynh, nhất là các em từ các tỉnh vào thành phố. Nhưng nếu biết cách, thì mọi việc cũng êm xuôi, mọi cửa đều mở rộng. Và điều nầy phải thành thật mà nói, rất phổ biến trong mọi lãnh vực, nếu muốn ước mơ biến thành hiện thực.

Chúng ta không thể và cũng không đòi hỏi một sự công bình hoàn hảo. Nhưng làm thế nào để con cái người nghèo có thể tiếp tục việc học của mình hoặc đi đến trường từ lúc 6 tuổi như nhà nước bắt buộc, nhất là những người sống nơi vùng sâu vùng xa ?

2) Không nhượng bộ việc gian dối trong nhà trường

Nhượng bộ sự gian dối, việc không lương thiện trong nhà trường sẽ dẫn đến những hậu quả không thể lường trước được vì chúng chiếm một chỗ rất quan trọng trong xã hội và trong nhà trường. Với thời gian và nhất là với sự âm thầm đồng thuận của kẻ khác, người ta không nhận ra cái biến chất đó và người ta không còn cảm thấy một chút gì ăn năn sau mỗi lần ăn gian nữa. Tệ hại hơn nữa, là người ta coi đó như là một chiến thắng khi họ coi thường những đức tin nhân bản hay khi vi phạm luật pháp mà không ai thấy, không bị xử phạt. Những thí sinh gian dối trong thi cử ; các thầy cô giáo, các cơ quan … trình một báo cáo ma, không đúng với sự thật, « bôi trơn » ngày nay rất phổ biến và được coi như là một chuyện « bình thường » phải có để mọi việc được trôi qua êm đẹp. Như ông bà chúng ta thường nói : Có tiền mua tiên cũng được là vậy. Nếu ngành giáo dục cũng làm như thế thì làm sao hy vọng nó mang lại những kết quả tốt được ? Một cựu giáo viên trước năm 1975, có cơ hội trở về thăm quê hương sau nhiều năm xa cách, được mời vào quan sát một phòng đang thi. Cô rất ngạc nhiên vì thấy có những thí sinh quay cóp bài công khai, nhưng người giám thị không có một phản ứng nào. Việc coi  thường những giá trị, những truyền thống tốt đẹp, cái quan niệm từ phía giáo viên « không có gì quan trọng, tất cả là bình thường, là chuyện nhỏ » càng làm thêm trầm trọng, cái « bậc thang giá trị bị đảo lộn. Tiền là trên hết. Những giá trị nhân bản, xưa rồi ». [21]

Vào ngày 14 đến 16 tháng 7 năm 2007, có tổ chức thi tuyển của 125 trường Cao đẳng trên cả đất nước. Khi nhìn kết quả nầy và kết quả của kỳ thi tuyển vào Đại học, người dân thở phào nhẹ nhõm vì « cách tổ chức nghiêm chỉnh và vì chất lượng của các đề thi ».[22] Nghiêm khắc phạt 392 thí sinh và 64 giám thị vi phạm qui luật phòng thi chứng tỏ rằng ngành giáo dục đã nghiêm chỉnh dứt khoát loại trừ tận gốc việc gian dối mặc dù con số nầy chỉ bằng 1/3 năm vừa qua. Nhưng dù sao thì 392 thí sinh và 64 giám thị[23] chưa tuân giữ những qui chế trong phòng thi cũng làm chúng ta phải suy nghĩ về ý thức bổn phận và trách nhiệm cũng như việc ý thức về sự lương thiện trong cuộc sống.

Vì vậy mà một điều kiện cần thiết để tái lập sự công bình xã hội , xây dựng lại đất nước giàu mạnh và văn minh là loại trừ tận gốc việc gian dối và những thói quen âm thầm đòi hỏi phải bôi trơn. Vì tương lai của đất nước, nhà trường phải giáo dục con trẻ sống lương thiện. Không sống lương thiện, chúng ta bị mất tất cả. Nhưng một người trưởng thành làm sao sống lương thiện khi mà từ lúc còn trẻ thơ họ đã có một nếp sống không lương thiện ?

Lời đáp của 578 trên 620[24] sinh viên và học sinh cấp 3 được hỏi vào thàng 9 năm 2007  về vấn đề gian dối, minh họa tốt cho tình trạng nầy trong các nhà trường, mà phần đông coi đó như là một chuyện bình thường. Cũng vậy, một số đông các sinh viên ngạc nhiên về nội dung của bảng câu hỏi mà nói rằng : « Chúng tôi rất ít khi nghe nói vấn đề đó trong nhà trường », điều đó chứng tỏ rằng đó là một thiếu sót trầm trọng về giáo dục tính lương thiện trong trường học. « Anh có khi nào vượt đèn đỏ không ? » Có 365/578 câu trả lời thừa nhận là « có » và « đi ngược chiều », và nhiều câu hỏi như vậy. Nhưng điều làm chúng ta ngạc nhiên và suy nghĩ thế  về số phần trăm ở câu trả lời cho hỏi thứ 11 có nội dung như sau : « Anh cho sự gian dối là? » : ít quan trọng, 90 ; quan trọng 197 ; rất quan trọng, 93. Chúng ta thấy chỉ có 34% (197/578) câu trả lời cho vấn đề gian dối  quan trọng, còn 16% (93/578) khẳng định là là rất quan trọng.  Trong những ngày nầy, cả đất nước Việt-Nam chúng ta bàng hoàng về vụ cầu Cần Thơ đang xây dựng bị sập gây cho: 52 người tử vong và 86 người bị thương . Những điều tra còn đang tiến hành để xem ai là kẻ đã gây nên thảm họa trên. Nhưng xét cho cùng thì không có gì khác hơn là vấn đề « gian dối » đã từ lâu được xem là « bình thường ».

3) Chăm sóc tốt các giáo viên

Trước tình trạng  giáo dục hiện nay, các người có trách nhiệm đóng một vai trò rất quan trọng để thắng được tính ù lì và làm cho ngành giáo dục phát triển thêm lên. Tôi nghĩ đến thành phần tập thể giáo viên. Vì sao ? Xin thưa tại vì chất lượng giáo dục cuối cùng tùy thuộc vào thành phần tập thể giáo viên. Chúng ta nói đến vấn đề canh tân trong giáo dục mà không nói đến khả năng của giáo viên, lương tâm nghề nghiệp của giáo viên là một điều không thực tế. Nhưng nếu đòi hỏi họ làm việc hết mình, với hết lương tâm, khích lệ họ cống hiến hoàn toàn và một cách năng động cho nghề nghiệp đào tạo con người của mình, có một tinh thần sáng tạo trong công việc thì việc canh tân khẩn cấp nhất thuộc về những cơ quan có trách nhiệm về giáo dục. Trong bất kỳ một xí nghiệp dù lớn dù nhỏ, quy chế của người công chức luôn luôn liên quan đến tiền lương, « tiền thưởng », thông thường rất được quan tâm. Vì rằng « cảm thấy tiền trả không đúng công sức của mình bỏ ra, cảm  thấy tiền trả không bằng bạn bè, sẽ dẫn đến những hậu quả quan trọng đối với căn tính  còn hơn việc nhận thấy mình có ít tiền »[25].

Phần nhiều những « tiêu cực » trong giáo dục là bắt nguồn từ lương bổng không đủ sống. Lương thấp, không đủ trang trải chi tiêu gia đình thì bắt buộc phải tìm kiếm nơi khác thôi. Mà cách kiếm tiền dễ nhất đối với nhà giáo thì chỉ có một con đường : dạy thêm ! Nhờ đó cuộc sống ngày càng dễ chịu hơn. Ngân quỹ gia đình khá hơn vì những ai chịu khó dạy thêm như vậy thì có thể đem về gấp bốn lần lương chính thức hàng tháng  lãnh trong nhà trường. Từ đó phát sinh những cách cư xử « tiêu cực »về phía các giáo viên : sao nhãng việc chu toàn bổn phận của một nhà giáo, mất đi tinh thần sáng tạo và tận tâm lo cho học sinh, rất dửng dưng trước việc hiểu hay không hiểu bài của học sinh trong lớp , tìm phương cách để « ép » học sinh ghi danh học « cua » riêng của chính mình dạy. Sự kiện nầy lan đi rất nhanh ở cấp 3, rồi sang đến cấp 2 từ nhiều năm nay. Ngày hôm nay, một phần lớn học sinh cấp 1 và các lớp mẫu giáo vườn trẻ cũng đi học thêm ! Các giáo viên mở lớp dạy thêm ở nhà và giờ đây dường như đó là một cái « mốt », một phong trào. Học sinh và cả phụ huynh, nếu không cho con mình đi học thêm thì có cảm tưởng là không hợp thời, con mình không giỏi.

Vì lương bổng dạy thêm vượt xa lương chính thức như thế, nên « mồi ngon » nầy lôi cuốn một số đông các giáo viên nhảy vào làm họ không thể từ chối được. Một số giáo viên có khả năng, dạy hay, được nhiều người biết và mời, họ đi dạy hết chỗ nầy đến chỗ khác và chỉ sống bằng nghề dạy thêm mà thôi. Họ đùa vui nói rằng : « Tôi muốn có được nhiều giờ hơn trong một ngày ». Sự giàu sang mĩm cười với họ và chỉ cần một thời gian rất ngắn.

Hơn nữa, trong một cái nhìn nào đó, sự quan hệ giữa phụ huynh và giáo viên rất chặt chẽ. Nhờ đó, phụ huynh có thể theo sát sự tấn tới của con mình. Họ càng ngày càng ý thức hơn về sự hợp tác cần thiết trong giáo dục con cái của họ qua việc duy trì quan hệ thường xuyên với nhà trường và nhất là với giáo viên chủ nhiệm. Nhà trườg bắt buộc phụ huynh hiện diện trong buổi họp đầu năm và cuối năm. Thế nhưng, trong suốt năm học, phụ huynh cũng được cô giáo chủ nhiệm mời lên  để liên lạc về vấn đề học vấn của con cái họ. Nhưng điều không mấy phấn khởi là mỗi lần được mời như thế, phụ huynh lại công tác vào quỹ tài chánh của cô giáo bằng một « bao thơ ». Đôi khi, lý do được mời đến chẳng có chút gì quan trọng. Một cú điện thoại là dư sức giải quyết vấn đề và phụ huynh nhiều khi ở rất xa, phải mất một ngày đi đường. Nhưng phụ huynh nào đâu dám phàn nàn. Ngày nay, vì cuộc sống cũng trở nên khá giả nên nhiều phụ huynh ở các tỉnh cũng muốn gởi con vào thành phố lớn để con cái có thể tiếp tục việc học. Vì vậy họ cần tìm chỗ ở và từ đó những nhà nội trú ra đời.  Hầu hết các cộng đoàn La San đều sắp xếp lại để nhận các em nội trú. Thật vậy, đây là một cơ hội đưa đến để các sư huynh La San có cơ hội tiếp cận người trẻ và tham gia vào công cuộc giáo dục nhân bản và ki-tô cho các em, nếu là công giáo. Và tình thật mà nói, đây cũng là cơ hội giúp các sư huynh giải quyết vấn đề kinh tế. Các sư huynh có bổn phận thay cha mẹ theo dõi việc học của các em và trực tiếp liên lạc với nhà trường thay mặt cho cha mẹ các em. Hấu hết thì các giáo viên có một mối quan hệ tốt đối với các sư huynh. Tuy nhiên có một vài giáo viên vẫn giữ liên lạc trực tiếp đến phụ huynh của các em  mà không cần biết người chăm sóc trực tiếp các em lúc nầy là ai vì các sư huynh hiếm khi có bao thơ.  

Song song với khía cạnh « tiêu cực » nầy, vài giáo viên đáng ghi công vì không bao giờ từ chối giúp các học sinh kém và nghèo một cách nhưng không, để chúng đạt được trình độ các bạn bè trong lớp, để « cống hiến » cho chúng những phương tiện để tiến lên, như ông Antoine de la Garanderie đã định hướng. Một số người tình nguyện giúp những học sinh có hoàn cảnh khó khăn, những trẻ em đường phố, những trẻ em có HIV+ hay mắc bệnh SIDA, hoặc đôi khi sẵn sàng từ bỏ quê hương, gia đình để lên vùng sâu vùng xa, thiếu mọi phương tiện sống của thế giới văn minh. Nhưng sự hy sinh đó lúc nào cũng có cái giá phải trả đối với những người dám dấn thân vào môi trường rất cực nhọc và đôi khi rất vô ơn nầy. Họ sẽ được gì bù lại ? Chỉ có nụ cười của người nghèo là phần thưởng cho họ. 

Suy cho cùng thì cũng không nên phàn nàn vì chỉ nhìn  những  khía cạnh tiêu cực của những giáo viên vì những nhu cầu sống đã thúc đẩy họ cho dù họ không muốn. Lỗi không phải duy nhất do họ mà thôi, bởi vì « công việc cấu tạo một giá trị buôn bán, nó áp đặt một vị trí cho những cá thể đó trong những mối quan hệ tượng trưng (symbolique)”[26] . Những cảnh trong đời thường làm chúng ta phải đau lòng, ví dụ khi thấy một giáo viên, để kiếm thêm thu nhập cho gia đình, để nuôi dưỡng con cái cho đầy đủ hoặc để mua sách vỡ cho con hoặc để đóng tiền học…, ngoài giờ đi dạy phải đi bán vé số hoặc ngồi trên vệ đường để bán vài bó rau muống hoặc đạp xích lô hay chạy xe ôm, đôi khi phải đến khuya mới về nghỉ ! Thực ra, ít nhất họ cũng muốn kiếm tiền « một cách lương thiện », bằng mồ hôi nước mắt của mình.

Một khi làm việc không đủ trang trải những nhu cầu tối thiểu của cuộc sống, đầu óc cứ phải suy nghĩ về cái ăn cái mặc, tất cả những gì phải thanh toán mỗi tháng… thì làm sao họ có thể để hết tâm trí, sức lực và năng lực của mình vào cái nghề mà đồng lương không đủ để họ sinh sống ? Vì vậy mà giá phải trả cho lỗ hỏng nầy rất lớn mặc dù những người có trách nhiệm đã phải chi ra một số tiền không nhỏ  để vận hành hệ thống giáo dục nhưng điều đó chỉ tạo nên một việc giảng dạy và học tập không thích nghi được mà hậu quả của nó đưa đến một nền giáo dục tụt hậu : thành phần giáo viên biến chất để lại những dấu vết sẽ ảnh hưởng một cách sâu đậm đến tương lai của đất nước. Hình ảnh đẹp của một nhà giáo dục được khắc sâu vào tâm trí người dân ngày một dần dần bị phai mờ. Trường học từ từ biến thành một môi trường kinh doanh, chỉ nhắm vào lợi nhuận.

Ngày hôm nay, thực sự lương bổng của giáo viên cũng đã được nâng lên và một số đông giáo viên cũng tạm đủ sống. Đi dạy kèm không phải là một vấn đề sống còn đối với số giáo viên đó. Nhưng cơ cấu mới nầy cũng chưa khích lệ đủ để giáo viên ý thức được trách nhiệm của nhà giáo dục của mình, để chu toàn bổn phận của mình có hiệu quả hơn, sáng tạo hơn và có lương tâm hơn trước kia, trong những giờ dạy chính thức trong lớp. Là vì, việc dạy thêm đã có từ mấy chục năm nay, nó như có một đường xếp quá rõ, rất khó mà xóa đi được. Mặt khác, một số phụ huynh lại nghĩ rằng, đi học thêm là mới giỏi là mới theo kịp bạn bè, cho nên bằng mọi phải cho con đi học thêm. Vấn đề vì thế trở nên phức tạp hơn và khó mà dẹp hẳn vấn đề đó, cho dù ở nơi những người có cuộc sống tương đối ổn định. Nhưng dù sao thì công việc khẩn bách vẫn phải xem xét lại qui chế về lương bổng và cách chiêu mộ những giáo viên phải có khả năng chuyên môn và có lương tâm nghề nghiệp để làm sao họ không còn phải lúc nào cũng bận tâm về những nhu cầu sống của họ và của gia đình họ. Có như vậy, họ sẽ để hết tâm trí mà chu toàn bổn phận của họ vừa khích lệ họ có tinh thần sáng tạo để luôn luôn canh tân phương pháp giảng dạy phù hợp với sự tiến triển của thế giới bởi vì « lương bổng « ấn định » qua trung gian hợp đồng, những giá trị mà những người khác gán cho mình » [27] và đối với họ « công việc , nguồn của giá trị của con người, cũng là yếu tố của căn tính và yếu tố khác biệt với kẻ khác » [28] .  Nếu được như vậy, tất cả việc học tập đều được diễn ra trong những giờ học chính thức trong lớp. Không còn vấn đề giáo viên dạy không đến nơi để học sinh phải đi học thêm. Học sinh không còn phải chi trả thêm món nào nữa vì học phí chính thức đã là một gánh nặng và một mối lo của những gia đình khó khăn.

Đòi hỏi giáo viên phải có khả năng là một điều hợp lý nhất là khi đất nước đang đối đầu với vấn đề hội nhập thế giới. Thế nhưng đó là một điều bất hợp lý khi nhắm vào một mục tiêu quá cao mà xã hội lại không chăm lo cho giáo viên có được một cuộc sống đầy đủ và điều kiện làm việc hợp lý. Xét về lương bổng của giáo viên hiện nay, có thể nói được là khiêm tốn nhất trong các ngành nghề. Vì vậy, những người có trách nhiệm và xã hội không thể không suy nghĩ và bảo đảm vấn đề sinh sống của họ

1)    Bỏ hẳn việc học thêm có khả thi không ?

Cải cách chương trình giảng dạy và thi cử là dự án ưu tiên mà ông Adisai Bodharamik, Bộ Trưởng Bộ Giáo dục Thái Lan đã thực hiện 3 tháng sau khi nhậm chức vào năm 2003. Ông được các phụ huynh và học sinh của cả nước tiếp nhận một cách nhiệt liệt và vui mừng. Ông Adisai  đã dứt khoát cấm dạy thêm bởi vì theo ông « đó là mất thời gian và làm cho học sinh bị chứng trầm cảm (stress) càng nặng thêm » .

Vào khóa 3 của Đại Hội Đảng lần thứ XI vào tháng 5 năm 2004, nhiều đại biểu đã chất vấn ông Bộ Trưởng Bộ Giáo Dục và Đào Tạo NGUYỄN MINH HIỂN về vấn đề « dạy thêm » rất phổ biến hiện nay từ tiểu học lên đến cấp 3. Theo ông Bộ Trưởng, trong bản báo cáo của Đại Hội  liên quan đến những kết quả thực hiện những « lời hứa » của những Bộ và Sở, ông Bộ Trưởng Bộ Giáo dục mới bắt đầu thực hiện một vài công tác để vượt lên hiện tượng nầy và ông hứa « làm một nghiên cứu sâu về những ý kiến của các đại biểu để tìm một giải đáp khả thi hầu sửa đổi tận gốc tình trạng tiêu cực nầy là dạy thêm và học thêm ».

Năm tháng sau, sau khóa thứ 4 của Đại Hội, ông Bộ Trưởng đã phải đối đầu với cùng một chất vấn : « Khi nào thì sẽ ngưng dạy thêm ? », điều đó chứng tỏ rằng lời hứa trước kia chỉ là một lời hứa suông ! Nhưng lần nầy ông Bộ Trưởng không hứa nữa và lặp lại một cách chậm rãi câu trả lời cho cả Đại Hội mà rằng : « Đối với chúng tôi thì rất khó. Chúng tôi không dám cho một lời đáp khi nào sẽ chấm dứt hiện tượng dạy thêm ». Câu trả lời làm cả cử tọa 500 đại biểu trong phòng họp và làm cho hàng triệu người của đất nước phải ngạc nhiên khi tham dự  truyền hình trực tiếp.

Ông Bộ Trưởng không dám trả lời. Ai sẽ dám trả lời đây ? Ngay sau sự kiện đó, ông Bộ Trưởng nhận thấy hiện thực nầy : « Có những trường hợp giáo viên ép các em đi học thêm để kiếm thêm tiền. Nhưng cũng có những giáo viên cố ý không dạy hết chương trình để bổ túc khi dạy thêm, cho bài làm để chỉ có những học sinh đi học thêm mới có thể giải được những bài đó và vì vậy mà được điểm cao ».

Một sự kiện xảy ra khá ấn tượng và phổ biến trong năm nầy liên quan đến thi tuyển vào lớp 10 niên học 2006-2007 của trường chuyên Nguyễn Du[29] trên cao nguyên Ban Mê Thuột. Sở Giáo dục đã hủy hết 300 bài thi Hóa với lý do là các học sinh nầy có điểm yếu vì đề thi quá khó và vì các giáo viên trường nầy đã đệ đơn xin. Thế nhưng, có 2 thi sinh đạt điểm rất cao   làm gây nên sự nghi ngờ cho các phụ huynh. Sau khi đã làm một cuộc điều tra cấp tốc, họ khám phá ra rằng hai em nầy đã theo học thêm với thầy Nguyễn Trí thuộc ban chuẩn bị đề thi viết.

Tương tự, Đại học Công Nghiệp đã tổ chức thi tuyển vào ngày 25 tháng 7 năm 2006. Nhưng vào chiều hôm trước ngày J, ngày 24 tháng 7, ba em sinh viên của Đại học nầy đến văn phòng báo THANH NIÊN trình bày lời giải của bài thi ngày hôm sau. Chính thầy Thiên đã tuyên bố như sau : « ai muốn làm bài thi lại, đến trả 50 000 đồng để nhận lời giải đúng và chép vào giấy thi ». Năm đó, ai trả 50 000 đồng thì có được trung bình. Và điểm sẽ thay đổi tùy theo giá tiền đã trả » [30] .

Tại Hà Nội cũng như tại TP. Hồ Chí Minh, nhiều lớp học thêm lên đến con số 300-400 em, ngồi học trong một môi trường không mấy thuận lợi cho việc học. Ông Bộ Trưởng Giáo dục đã nêu lên công khai ở Đại Hội nhưng, cuối cùng thì ông cũng bình thản góp ý của mình rằng: « Đó là một vấn đề hết sức khó khăn ».

¶¶¶¶

Sự kiện 64 giáo viên vi phạm nội qui phòng thi cho chúng ta thấy sự yếu kém và nhu cầu phải nâng cao chất lượng của người thầy mới có thể làm cho đất nước phát triển được trong tình cảnh hiện nay. Dạy học đúng nghĩa là một nghề rất khó và theo Nhà xã hội học Durkheim, đó là một trong 3 nghề khó nhất. Vấn đề giải quyết không phải là dễ. Cần phải nghiên cứu nghiêm chỉnh để biết được những lỗ hỏng, nhất là trong việc đào tạo các giáo viên.  Trong kỳ Đại hội lần thứ 10 của Đại Hội Đảng vào tháng 11 năm 2006, Bộ trưởng Bộ Giáo dục Nguyễn Thiện Nhân đã đặt vấn đề trước Đại Hội 9 điểm “nóng” nhất liên quan đến giáo dục ngày hôm nay, điều đã gây cho các đại biểu một cảm giác vừa lo âu vừa cảm thấy cấp bách. Đó là những cơn bệnh: bệnh “thành tích” và những hành động “tiêu cực” (hay gian dối) trong thi cử, dùng bằng giả quá nhiều, cải cách chương trình học và thay đổi sách giáo khoa, cách soạn và phát hành sách giáo khoa, cung cấp trang thiết bị giảng dạy, tầm nhìn và chất lượng đào tạo và tìm việc cho sinh viên. Thực ra, các vị có trách nhiệm đã lấy nhiều quyết định rồi. Nhưng tình hình tiêu cực cũng không thấy triến triển tốt hơn bao nhiêu ví dụ hiện tượng « ngồi nhằm lớp »,  dạy thêm một cách « tiêu cực »… Những trường hợp  « tiêu cực » được nêu lên trên báo chí trong những năm gần đây cho thấy việc đào tạo con người ảnh hưởng rất nhiều và cũng biểu lộ sự xuống cấp đạo đức của những người thầy. Trong một cuộc tọa đàm của Đại Hội, ông Bộ Trưởng đã không ngần ngại đưa ra ý kiến của mình rằng :  một số nhỏ ( ?) giáo viên không có lương tâm trong trách nhiệm của mình, không làm gương, vi phạm luật đạo đức, lối sống, qui chế của một nhà giáo dục [31] . Vấn đề cơ bản để canh tân tùy thuộc vào nhiều yếu tố dĩ nhiên, nhưng phải khởi sự từ cái gốc của nó : phải có một đào tạo nghiêm chỉnh các giáo viên, một sự nâng cao đạo đức của đội ngũ các nhà giáo dục. Vì vậy mà Bộ Giáo dục đã tiên liệu để thiết lập « luật giáo viên » nhắm đến những chuẩn nhất là chuẩn về nghề nghiệp và đạo đức bằng cách thiết lập một cách rõ ràng về quyền, bổn phận, trách nhiệm của nhà giáo dục. Chúng ta hy vọng với luật chính thức nầy, nhà giáo sẽ ý thức hơn về trách nhiệm của mình phải đào tạo về nghề nghiệp và về phong cách sống của mình sao cho phù hợp với những chuẩn của một nhà giáo dục.