CHƯƠNG I

ĐÔI TÁM ĐÔI MƯƠI - KHÁT VỌNG THÀNH NHÂN
KHI EM KHÔN LỚN THÀNH NGƯỜI : HÔM QUA - NGÀY MAI - HÔM NAY

nội dung
1. Hôm qua
2. Ngày Mai
3. Hôm nay
4. Một thời kỳ diệu
5. Trận chiến cam go
6. Cần thấy rơ để đi cho vững

1. Hôm qua

Hôm qua em lên 12, 10, 8 tuổi, c̣n là một đứa bé thơ ngây vô tư, vui sướng. Em sống ḥa điệu với đất trời, với mọi người. Mọi người, mọi vật đều quen thuộc và dễ thương đối với em.
Em sống thoải mái, không khi nào nghĩ đến "chốn khách đày này", trừ ra những buổi tối em cắn tay nằm khóc trên giường v́ bị ba má quở phạt.
Nhưng rồi sáng mai đến, trời lại tạnh, ngay trước khi mặt trời mọc em đă quên hết rồi và đă tha thứ thất caœ, không c̣n giữ lại một chút phiền hà nào, một sự cay đắng nào hết. Đời em bé sướng quá.
Lại nữa em không phải mang một trách nhiệm nào trừ ra vài việc tầm thường nhẹ nhơm như những bong bóng xà pḥng cuœa em thích thổi, như học bài, làm bài, giữ sạch bộ áo mới em mặc mỗi buổi sáng Chúa nhật. Có thế thôi, chẳng nặng nhọc ǵ.
C̣n lại th́ toàn là những tiếng cười và tṛ chơi cả. Trời ơi! Say mê, đầy nhựa sống và đầy tưởng tượng. Em không đ̣i hỏi nhiều, chỉ cần một tí ti cũng đuœ làm em cười híp mắt và sung sướng hoàn toàn. Giang sơn của em chỉ có một ḥn bi, ba nút chai và mấy ṿng dây cao su, thế là đă đủ mua hạnh phúc cho em rồi.
Trong bản thể của em đă có một thế quân b́nh khá hoàn bị. Em không đặt vấn đề, không có các phiền toái t́nh cảm, không có thác loạn lương tâm.
Đây là thời hoàng kim của em, là tuổi hoa trong trắng, ngay thẳng, dồi dào sinh khí.
Nhưng những ngày đó đă qua, cái thời xưa tười đẹp và êm ái bây giờ không c̣n nữa. Lắm khi chúng ta tiếc nuối những ngày vui sướng ấy. Ta luyến tiếc cái tuổi mà ta đă được may mắn cha mẹ ấp ủ trên nhung lụa, giống như một cậu mười bẩy tuổi kia đă thú thật với tôi: "Lễ Noel năm nay vui quá. Các em tôi 6 tuổi, 8 tuổi, cười chơi ăn uống, vui thú nhất trên đời, trong cái thơ ngây của chúng. Chúng c̣n tin ở ông già Noel. Ba má tôi cũng vui sướng khi thấy chúng sướng vui. Thấy chúng vui mà ḿnh thèm. V́ ḿnh đă lớn rồi, ḿnh thấy lạc loài giữa đám thơ ngây, giữa những tiếng cười pha lẽ và những tṛ chơi thật là đơn sơ của tuổi nhỏ. Ḿnh muốn được vui sướng như chúng, nhưng ḿnh đă hết tuổi 6, 8, 10 rồi, và ḿnh không c̣n tin ở ông già Noel nữa. Ôi tuổi thơ ấu, tuổi đẹp nhất trong đời người!" ( Trích Nhật kư của Mai )
Tuổi thơ thật đẹp, nhưng tuổi thanh niên đâu có thua kém ǵ! Đừng tiếc rẻ mà chi. Hăy nh́n thẳng vào tương lai của ta: huy hoàng và rực rỡ, ... nếu ta muốn.

<nội dung>

2. Ngày Mai

"Siêu nhân khác người thường là ở chỗ họ biết tạo ra tương lai cho ḿnh." (André Maurois).
Ngày mai là đại sự. Nhưng ngày mai sẽ ra sao?
Ngày mai nghĩa là năm, mười năm nữa, em sẽ thành người, khôn lớn, trưởng thành. Em sẽ rời khỏi gia đ́nh, ra đi lập nghiệp, lèo lái vận mệnh của ḿnh, gánh vác việc đời, đảm đương trọng trách làm người.
"Trách nhiệm" - Đó là vinh dự của con người.
"Làm người là lănh trách nhiệm vậy, nghĩa là cảm thấy ḿnh đang góp phần xây dựng thế giới , đặt viên đá của ḿnh vào nền tảng của nhân loại" (Saint Exupéry)
Đừng có nói như cậu trai 14 tuổi kia:
- Em sợ quá!
- Sợ ǵ?
- Em sợ thành người.
- Tại sao vậy?
- Tại v́ các trách nhiệm em sẽ phải gánh vác ...
Nhưng rồi khi lên 18 tuổi em đă tỉnh ngộ và đă can đảm vượt thắng cái sợ của em.
Ngày mai sẽ cần đến những xung lực quí báu hiện đang sinh nở và chín dần ở trong bản thân em.
Ngày mai em sẽ mang trách nhiệm đối với chính bản thân em.
Phải kiếm một nghề làm, tổ chức cuộc sống. lèo lái đời ḿnh giữa các phong ba thử thách.
Phải phát triển và cổ vơ nhân cách của ḿnh cho cường tráng, cân xứng, vuông tṛn.
Ngày mai em sẽ mang trách nhiệm gia đ́nh. Em sẽ lập một tổ ấm, cùng với một bạn đường của ḷng em đă chọn, để gây hạnh phúc cho nhau. Rồi sinh con, nuôi dưỡng và giáo dục chúng, đào tạo ư chí, cảm năng và linh hồn chúng, cho chúng đủ sức đối diện với cuộc sống, cho chúng trở thành những công dân hữu dụng cho quê hương đất nước.
Ngày mai em sẽ mang trách nhiệm nghề nghiệp: công nhân, viên chức, giáo viên, bác sĩ, kỹ sư, lao động ... Cả một góc văn minh, và cả một góc hạnh phúc của nhân loại tùy thuộc vào em, vào giá trị nhân bản của em, và vào chức nghiệp của em đó.
Em sẽ đóng góp phần riêng của ḿnh vào sự an lạc vật chất, vào sức khoẻ hoặc sự thăng cấp trí thức và luân lư của anh em đồng loại.
Ngày mai em sẽ mang trách nhiệm công dân, tích cực tham gia sinh hoạt của xứ sở, làm gia tăng thế lực kinh tế, phát triển văn hóa và uy tín cho đất nước.
Bao nhiêu là trách nhiệm em nhỉ? Thật vậy, và có thể cuộc đời mới đáng sống, mới có ư nghĩa và mới đầy đủ. Cuộc sống là một sứ mệnh phải kiện toàn. Sứ mệnh là một đại sự và một đại nghĩa có những thử thách và những liều lĩnh, có những phiêu lưu và những hồi hộp, ... là một công tác danh dự trao cho những người đáng tin cẩn nhất, v́ nó liên quan đến vận mệnh của cả một đám đông.
Vậy khi nh́n về tương lai, ta phải cố t́m ra những sứ mệnh đang chờ đợi ta: "Tương lai chờ ta. Vinh quang đợi ta" Em thấy chưa?
Bằng không th́ cuộc đời sẽ chỉ là một khoảng trống vô ích, phi lư, vô ư nghĩa, không đáng sống. Bằng không ta sẽ bơ vơ lạc lỏng, chán chường.

<nội dung>

3. Hôm nay

Hôm nay là quăng đường ở giữa. Hôm nay em không c̣n là một trẻ nít nữa, nhưng em chưa phải là một người lớn. Hôm nay nó sẽ kéo dài từ 14 đến 20 tuổi, là thời đang lớn lên, tăng trưởng, tiến hóa, là lúc chuẩn bị. Hôm nay là tuổi thanh xuân. Một lỗi lầm thông thường của tuổi trẻ là hay xem thường ngày nay, hay nghĩ rằng những công việc to lớn, những cái ǵ đáng làm đều thuộc ở ngày mai, c̣n ngày nay là tầm thường, là không đáng kể, nên họ sẽ không làm ǵ cả.
Không đâu em ạ, chúng ta chỉ có một bàn đạp chắc chắn để lấy đà mà hoạt động. Đó là ngày nay. Làm tất caœ những ǵ ta có thể làm ngay hôm nay, là xây đắp tương lai một cách thực tế. Ngày qua không c̣n ở trong tay chúng ta nữa. Nhưng ngày mai chắc chắn là những ǵ chúng ta làm trong ngày hôm nay vậy.
Với những sứ mệnh và những trách nhiệm mà chúng ta mới xét qua, ta thấy ngay, bằng tâm hồn c̣n thơ ngây, bằng con tim c̣n nhỏ bé, bằng thân thể c̣n yếu ớt, với trí năng c̣n sơ khai, và ư chí c̣n mong manh của một em bé, đứa bé hôm qua đâu có thể gánh vác và đối chất nổi?
Bản thân của em phải được biến hóa sâu rộng để có thể đảm đương nổi trọng trách của ngày mai.
Cho nên giờ này đă đến với em, nhựa sống bắt đầu rạt rào trong em với một tiết điệu mạnh hơn và mau hơn trước. Sức sống khởi sự xướng lên một bài ca mới, với những lời ca ngọt ngào và êm đềm như gió xuân, và cả những điệu nhạc hùng vĩ như băo táp trên ngàn.
Đây là mùa xáo trộn trong cơ thể cũng như trong tâm trí, mở màn vào một thế giới mới lạ về cảm giác, cảm xúc, ước mơ, ư tưởng và khát vọng.
Con tim em bừng dậy trước hết. Hôm qua nó c̣n đóng khung trong biên giới nhỏ hẹp của gia đ́nh, và nó ít bận tâm đến các t́nh cảm của riêng ḿnh.
Nhưng hôm nay lại khác, nó bắt đầu lo âu, thổn thức rào rạt, tuy c̣n mung lung, mơ ho, muốn mà không biết muốn ǵ , chờ mà không biết chờ ai. Nó ngưng lại để nghe ḿnh sống và để thưởng thức tiếng hát của chính ḿnh.
Từ nay, gia đ́nh không c̣n đủ nữa, cần phải ra ngoài, cần có bạn bè. Và sau đó bạn bè cũng chưa đủ: c̣n cần người yêu, rồi một người yêu. T́nh yêu đă khai trương và sẽ chiếm hết chiến trường của đời sống.
Điều đó không có ǵ lạ đâu em ạ. Đừng lo. Chỉ v́ nhu cầu đang khai mở, dọn đường cho sự kết hợp với một người bạn đời để xây dựng một đại sự gọi là tổ ấm, hạnh phúc gia đ́nh. quan trọng lắm và cao đẹp lắm. Đang khi ấy, tất caœ cơ thể người trẻ cũng biến đổi theo. Mạch sống thể lư sôi động lên, các giác quan mở vào những ước muốn từ trước không hề biết đến, bộ phận sinh dục chiếm phần quan trọng hơn.
Điều này cũng không có ǵ ngạc nhiên hoặc đáng sợ hăi. Cũng không có ǵ đáng xấu hổ cả. Em sẽ trở thành một nguồn mạch sự sống. Thật vậy, em sẽ là một cộng sự viên với Đấng Tối Cao để tạo thành nhiều sự sống khác. Và ngay từ bây giờ Tạo Hóa đang chuẩn bị em về những tác dụng tạo thành thánh thiện và cao quí đó.
Đồng thời trí óc cuœa em cũng vùng dậy. Em bắt đầu hăng say với các tôn chỉ, các lư thuyết và các ư thức hệ, bắt đầu nhận thấy và b́nh phẩm những tương quan giữa các sự vật với nhau.
Em đă tới lúc gọi là tuổi khôn thứ hai. Quí lắm. V́ nếu đứa bé không cần suy tư, chỉ để cha mẹ cầm tay dẫn đi là đủ, th́ người lớn cần phải đắn đo, nghĩ ngợi, chọn lọc, để tổ chức nếp sống của ḿnh theo đường chính và lẽ phải ḿnh đă chọn, giữa nhiều lối tư tưởng chống đối nhau, giữa nhiều ư thức hệ mâu thuẫn với nhau ...
Sau hết, ư chí của người trẻ cũng bước vào một cuộc sống mới, tự do hơn, độc lập hơn, để dọn vào đời sống tráng niên trong tự do và trách nhiệm.
Hôm qua em chỉ một mực vâng lời mẹ cha. Ngày mai em c̣n phải tự quyết là lănh đạo kẻ khác nữa. Em sẽ làm chủ vận mệnh của ḿnh. Em sẽ làm chuœ một gia đ́nh. Em sẽ có địa vị ở trong nghề nghiệp, một chỗ đứng ở trong xă hội.
Em hiểu chưa tại sao ḿnh không c̣n giống như trước nữa? Tại sao tuổi xuân này hay bị xáo trộn trong t́nh cảm, tư tưởng, nguyện vọng và ư muốn, mà tuổi thơ không hề biết đến?

<nội dung>

4. Một thời kỳ diệu

Một câu nói tuy khách sáo nhưng thật đúng: Tuổi xuân là một rạo rực, vui tươi, là một hứa hẹn, và một tia sáng hy vọng. Là caœ một mùa xuân tươi mát, mùa xuân xanh của nhân loại. Lại c̣n là mùa rung cảm. Nhựa sống sôi động trào lên. Trí óc nao nức như tổ ong mùa hè.
Hoa muốn nở phải xé vỡ nụ hoa, tung cánh ra ngoài. Sức sống tràn trề như nhựa xuân trào lên búp măng, giới trẻ có nhu cầu hướng ngoại, hướng về hy sinh, dâng hiến cho xă hội và cho đại nghĩa. Có thế họ mới lớn lên được, mới già dặn và trưởng thành được.
Đây là thời kỳ khám phá và ư thức lấy chính ḿnh. T́m hiểu con người ḿnh và thân phận của ḿnh. Lắng nghe tiếng nói th́ thầm của đời sống nội tâm. Cảm thấy nguồn sống vùng dậy trong ḿnh, tràn ngập sinh khí, dồi dào khả năng và hứa hẹn.
Ngoại giới cũng lấy một bộ mặt mới, dầy kỳ công và vẻ đẹp bất ngờ.
Đây là thời của những mối t́nh đậm đà tươi mát, những t́nh bạn thiết tha. Là tuổi của đại độ hảo tâm và của dâng hiến, là tuổi sẵn ḷng hy sinh mạng sống cho một đại nghĩa, với nụ cười trên môi. Là tuổi của một con tim bao la như vũ trụ, và của những sinh lực đũ sức để chinh phục tất cả trần gian, ôm lấy tất cả vũ trụ của trăng sao và biển trời. Đẹp thay và quí lắm! Đừng bỏ phí, em nhé!
Đây c̣n là tuổi phấn khởi hăng say về mọi mặt, là tuổi của ngay thẳng và của ư muốn vươn lên, của hoạt động và của thơ mộng, của mạo hiểm và của tài ba ngẫu phát.
Tuổi này tự nhiên rung cảm trước những "Lẽ sống, Tự do, công bằng, Lư tương, Phục vụ, Tin yêu, Vươn lên, Tiến bộ, ..."
Đó là thời mười tám đôi mươi, "Tuổi xuân, tuổi đẹp khôn xiết" (Pierre Termier)

<nội dung>

5. Trận chiến cam go

Chúng ta đă thấy rằng những sinh lực mới meœ đang rạo rực nơi em đă được hoạch định để thích ứng bản thân em với sứ mệnh cao cả đang chờ đón em lúc bước vào đời.
Biết rằng con người có những nhiệm vụ khó nhọc vất vả như các bổn phận gia đ́nh, nuôi dưỡng con cái, t́m kế sinh nhai, v.v... cho nên Tạo Hóa đă luôn luôn xếp đặt cho em bên cạnh sự ứng dụng các thế lực mới mẻ đang sôi động nơi em, một sức hấp dẫn mạnh liệt, với những lợi điểm và những lạc thú riêng biệt.
V́ nếu đời sống gia đ́nh mà không có những nguồn vui đậm đà ấy th́ c̣n ai dám đảm đương trách nhiệm gây dựng gia đ́nh nữa?
Nếu đời sống gia đ́nh chỉ là giặt ủi quần áo và lau rửa bát đĩa mà thôi th́ c̣n thanh niên thiếu nữ nào dám thành lập gia đ́nh nữa? Ai c̣n muốn chịu khó học tập, suy nghĩ , lănh đạo, nếu trong công việc nghiên cứu và phát biểu ư kiến, hoặc trong sự thi hành quyền lực, họ không c̣n cảm thấy có thú vui được dịp phát triển nhân cách của họ, thú vui mưu ích cho kẻ khác và làm nên công việc cao cả cần thiết.
Nhưng trời sinh voi sinh cỏ, đă an bài mọi sự chu đáo: Cuộc sống có vất vả thật, v́ phải cố gắng luôn luôn, nhưng trời cũng đă muốn cho sự cố gắng ấy được phát huy trong vui thú, và làm nguồn cho những vui thú lành mạnh, đậm đà cho giác quan và cho tâm hồn.
Đó là ư nghĩa và mục đích tự nhiên của các thú vui xác thịt và tâm trí ở nơi con người chúng ta. Nhưng đó cũng là hiểm nguy đe dọa chúng ta, nhất là giới trẻ đôi tám đôi mươi
Trước hết chúng ta cần phải nhận xét rằng những lạc thú mà người trẻ cảm thấy càng ngày chúng càng đ̣i hỏi cấp bách thêm, là do ư trời muốn giúp họ chấp nhận và chu toàn các sứ mệnh của cuộc sống đang chờ đón họ. V́ vậy nên phải xác nhận rằng những lạc thú ấy chỉ là phương tiện chú không phải là mục đích. Ta không được phép hưởng thụ một cách ích kỷ cho riêng ḿnh mà không màng đến các nhiệm vụ liên hệ. Quyền lợi phải gắn liền với trách nhiệm. Hưởng thụ tách rời khỏi mụch đích cuối cùng mà thiên nhiên đă an bài trước đây, ấy là lạm dụng quyền lợi, là vi phạm trật tự tự nhiên, là gian lận, làm hại cho hạnh phúc và sự phát triển nhân cách của chính ḿnh và của kẻ khác.
Thêm một nhận định nữa là các cơ năng hiện đang rạo rực nơi người treœ chưa đủ sẵn sàng và chín chắn để thích hợp với các tác dụng chúng phải hoàn thành. Ví dụ như cơ năng tự hiến cho kẻ khác, hoặc các xác tín về gia đ́nh, nghề nghiệp, về xă hội và về tôn giáo, hoặc các đức tính khôn ngoan, sáng suốt, ôn ḥa, cương quyết, bền chí, v.v... rất cần thiết cho việc quán xuyến đời sống cá nhân , gia đ́nh, nghề nghiệp và tổ quốc. Người trẻ phải cố gắng luyện tập lấy chúng đă rồi mới có thể hành động như người lớn được. Chớ nên dại dột sống vội, chơi vội, yêu vội mà sinh ra băn khoăn, tuyệt vọng, chán chường.
Những xung lực mới triển nở nơi họ là những mầm mống cần được vun xới để phát triển lớn lên dần. Trước khi sử dụng cần phải để chúng chín đă. Mà sự trưởng thành ấy chỉ có thể đến với tuổi đôi mươi hoặc trễ hơn. Đừng vội hái hoa quá sớm kẻo mất mùa đấy.
Đấy là cơn thử thách lớn nhất của tuổi trẻ. Phải biết chờ đợi, kiên nhẫn, không vội vàng. Chớ quá nóng nảy, kẻo mà cháy máy. Mà tuổi xuân th́ sôi nổi, nhiệt t́nh, nhiệt huyết muốn thí nghiệm ngay các sinh lực mới mẻ của ḿnh. Nguy cơ là thế.
Dĩ nhiên kết quả sẽ tai hại. V́ chưa đủ tuổi, chưa đủ sức, chưa đủ kinh nghiệm để sử dụng các năng lực ấy theo những nhiệm vụ cao cả của chúng, họ đă áp dụng chúng vào những mục tiêu ích kỷ, hăng say với cảm giác, tự do phóng đăng.
Họ tưởng thế là sống thật sự cool, cool ... Mà thật ra họ đă vị kỷ trung tâm, hướng về chính ḿnh cho nên chóng sinh ra chán ngán, bất măn, đắng cay, trống rỗng. Họ đă tự thần thánh hóa chính ḿnh và lấy ḿnh làm cứu cánh cho ḿnh.
Đó là thảm kịch bi đát của họ với chính ḿnh họ. Hăy chọn một trong hai: T́m ḿnh hay bỏ ḿnh? - T́m ḿnh, tự thoả măn với cái bản ngă thể xác ích kỷ, nhỏ nhen, rồi tháo lui, tàn tạ và hủy diệt ḿnh ... Hay là bỏ ḿnh v́ một lẽ sống để cởi mở vào vũ trụ và vào vô biên, để được phong phú hóa và giải thoát bản thân. Tự yêu ḿnh đến khinh dễ kẻ khác hay là yêu thương kẻ khác đến hiến thân cho họ. Hăy chọn một trong hai.
Đó là trận chiến cam go bậc nhất, như nhà thơ Rimbaud đă viết: "Dur combat, plus brutal qu’une bataille d’hommes."

<nội dung>

6. Cần thấy rơ để đi cho vững.

Trận chiến này càng thêm cam go cho những ai chưa thấy rơ vấn đề và chưa nắm vững được chính ḿnh.
Có những lúc ta biết chắc ḿnh đă buông theo dục vọng, ch́u ư xác thịt, mặc dầu ta vẫn t́m cách biện hộ, bịt mắt lương tâm, kiếm cớ chữa ḿnh và bóp chết tội lỗi mặc cảm. Nhưng lư trí vẫn c̣n đó và vẫn cảnh cáo rằng ta đi sai lối theo đường tai hại cho chính ḿnh và phản bội sự sống ở trong ḿnh.
Nhưng cũng lắm khi ta không được thấy rơ, nhất là về các vấn đề t́nh yêu, ư tưởng và tự do. V́ là những vấn đề tế nhị hơn, dễ ngộ nhận và dễ ngụy biện. Ta tưởng ḿnh đă đủ trưởng thành, mặc dầu ḿnh vẫn c̣n ở trong giai đoạn chập chững lung lay. Ta tưởng ḿnh chỉ hành động v́ lư tưởng đại độ đang khi ḿnh đang sa lầy vào vị kỷ, kiêu căng hoặc những t́nh cảm mộng mị, ướt át.
Cho nên quan trọng nhất là t́m hiểu cho thấy rơ vấn đề để khỏi lạc hướng.
Khi thấy rơ rồi chúng ta c̣n phải chèo xuồng cho tới bến nữa, nghĩa là phải có một ư chí cương kiên, không sờn ḷng, không naœn chán, mặc dầu phải đi ngược ḷng sông và phải nghe nhiều tiếng gọi tới tấp phản nghịch nhau.
Như một nhà tâm lư đă nói: "Kẻ xuân là một sinh vật kỳ lạ, trong trắng như thiên thần, kiêu hănh như một con công, cứng cổ như một con lừa, hung hăng như một con ngựa tơ, và dễ phật ư như một cô gái." (Stanley Hall).
Đa dạng, đa h́nh, v́ "có hai con người ở trong tôi" (Paul). với nhiều cái "tôi" một lượt như chúng ta đă thấy ngay từ đầu.
Mà ta phải lựa lọc để giữ lại chỉ một cái "tôi" thôi, cái nào thật nhất và đẹp nhất.
Nhưng công việc lọc lựa này không dễ ǵ và không phải chỉ một sớm một chiều là xong. Ư thức thân phận và chiến thắng lấy chính ḿnh là một công tác lâu dài. Đốt chặng không được. Đi tắt cũng không. V́ ở trong ta, lúa tốt và cỏ dại cùng mọc lên một lượt, nhổ cỏ mà không chết lúa là một việc công phu kỹ lưỡng, làm nhanh không được. Vội vă là mất mùa ngay. V́ vậy chúng ta chớ quá ngạc nhiên trước những ṃ mẫm, do dự tiến thoái, và những thất bại của tuổi này. Hăy bắt đầu lại và làm lại măi cho đến hoàn thành rồi mới chịu. Nhờ những nỗ lực bền bỉ ấy, cùng với sự tận tụy hướng dẫn của những bậc đàn anh giàu kinh nghiệm và nhiều thông cảm, lần lần chúng ta sẽ trở thành một người xứng đáng, một công dân hữu ích cho xứ sở và cho nhân loại. Và như thế mới là
"Làm trai cho đáng nên trai,
Xuống Đông, Đông tĩnh, lên Đoài, Đoài tan."
(Nguyễn Công Trứ)

<nội dung>