CÁC CUỘC BẮT ĐẠO CỦA VUA MINH MẠNG
(Những Cuộc Bách Đạo Từ năm 1833 – 1840)

BÀI THU HOẠCH CUỐI KHÓA
Giuse Trần Quốc Thịnh

Máu Các Thánh Tử Đạo Là Hạt Giống Sinh Nhiều Tín Hữu

DẪN NHẬP:
Giáo Hội việt nam, nơi chúng ta sinh trưởng, lớn lên trong đức tin. Tin mừng được gieo vào lòng đất mẹ cách đây hơn 300 năm, khai triển trong máu đào, lớn mạnh trong đau khổ và thử thách.
Vào đầu thế kỷ XVI, năm Nguyên Hòa (1533) dưới đời vua Lê Trang Tông, Khâm định Việt sử thông giám cương mục ghi nhận có “Chỉ dụ cấm đạo Giatô”â, vì có một người Tây phương tên là “I-nu-khu” (tức Inigo) lén lút theo đường biển vào giảng đạo tại làng Ninh Cường, Quần Anh, huyện Nam Châm và Trà Lũ, huyện Giao Thủy, ven mặt biển Thái bình, Ninh Bình bây giờ. Năm 1533 được ghi bằng nét son trong lịch sử Giáo Hội Việt Nam.
Cuối thế kỷ XV, nhiều nhà thám hiểm Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Hòa Lan đã đặt chân tới những miền đất xa xôi. Họ đi vòng quanh thế giới để buôn bán, trao đổi hàng hóa. Nhờ phương tiện giao thông này, các vị thừa sai công giáo thực hiện được giấc mơ mà Thầy chí Thánh đã để lại trong lệnh truyền: “chúng con hãy đi rao giảng Tin Mừng cho muôn dân”. Trong khi các thương gia đi tìm “hạt tiêu” để trao đổi, thì các ngài đi rao giảng Phúc Âm.
Hồi ấy, nước Việt Nam lâm vào cảnh Nam Bắc phân tranh, tình trạng Giáo Hội khai sinh cũng trầm luân theo vận nước trôi nổi. Năm 1550, cha Gaspar thuộc dòng Đaminh đến giảng đạo tại Hà Tiên. Năm 1580, cha Luis de Fonseca và Gregoire de la Motte cùng dòng, đã đặt chân đến Quảng nam. Năm 1583, các ch dòng Phanxicô từ Phi Luật Tân đến truyền giáo ở Bắc Việt. Công cuộc truyền giáo tăng trưởng ở Bảo Lin, khả quan với các cha dòng Đaminh, cha Đắc Lộ dòng Tên cùng với ba thấy trợ sĩ đặt chân đến Cửa Hàn, Quảng Nam, năm 1615.

I. VÀI SỰ KIỆN LỊCH SỬ VỀ MINH MẠNG
Gia Long Chọn Minh Mạng
Năm 1816, trái với tục lệ quốc gia, Gia Long chọn hoàng tử Đảm, con bà thứ phi làm thái tử nối ngôi. Việc đặt hoàng tử Đảm lên ngôi là vì đông cung Cảnh, con trưởng của Gia Long đã mất năm 1801, rồi thái tử Hy tử trận năm 1803. Theo lệ thường thì con trai của đông cung Cảnh được thay vào địa vị chí tôn này, nhưng Gia Long thấy cháu đích tôn của mình còn nhỏ, e không đủ sức giữ gìn ngôi báu, nên để hoàng tử Đảm nối ngôi mình.
Khi hai đại thần là Tả quân Lê Văn Duyệt và trung quân Phạm Đăng Hưng ngỏ ý can ngăn, thì nhà vua đáp : "Khi có nợ, thì người ta cứ con mà đòi, chứ không đòi cháu". Sự thực Vua ấu trĩ thì dễ bị các đại thần thao túng, có khi loạn chính sự. Gia Long lo xa không phải vô lý, nhất là vì mới chiếm được ngai vàng, ông lại càng cẩn thận hơn, huống hổ ông, từ quân sự đến chính trị vốn là con người rất kỹ tính. Ngày 25.01.1820, Vua Gia Long băng hà, hoàng tử Đảm lên ngôi vua, hiệu Minh Mạng. Trong di chiếu, Gia Long trối cho con đừng cấm đạo Công giáo, trước là để tỏ lòng biết ơn đức giám mục Bá Đa Lộc, sau là để tránh những khó khăn về ngoại giao. Vua Gia Long còn trối cho con phải cắt một đội 50 binh sĩ canh mồ đức cố giám mục tức "Lăng Cha Cả" hiện giờ. (Bùi đức Sinh, I, tr 123-124)
Tuy Minh Mạng lấy vương hiệu là Nhân Hoàng Đế nhưng con người thật của Minh Mạng lại độc ác đến nỗi các thừa sai phải gọi ông là Néron Việt Nam. Sử gia Trần Trọng Kim dù cố gắng biện hộ cho vua Minh Mạng cũng đã phải nhận ông là một vị vua khắc nghiệt. Tác giả Nguyễn Đắc Xuân cũng nói rất nhiều về Minh Mạng, ca ngợi sự tài giỏi của ông nhưng vẫn phải nhìn nhận: "việc cấm đạo bừa bãi, thiếu tôn trọng và đặc biệt là bất chấp nhu cấu tín ngưỡng của nhân dân và xu thế thời đại đã để lại hậu quả cho đất nước…" (Nguyễn Đắc Xuân, Chín Đời Chúa Mười Ba Đời Vua Nguyễn. Trang 94)
Thừa Sai Miche ghi lại năm 1841, tức là ngay sau khi Minh Mạng qua đời, ba sự kiện về Minh Mạng được tuyên truyền. Sự kiện thứ nhất là khi có giặc nổi loạn ở miền Nam, Minh Mạng sợ hãi và phòng xa cho cuộc chiến đấu nên đã giao cho một vương phi xây hầm bí mật để chôn cất tài sản. Ban đầu Minh Mạng còn cho vị vương phi này nhiều đặc ân khiến mọi người khác phải ghen tương, nhưng khi việc đã xong ông hạ lệnh cắt lưỡi bà. Sự kiện thứ hai, Minh Mạng muốn chiếm đoạt tài sản của một phú hộ ở kinh đô bằng cách lấy con gái ông làm nàng hầu. Sau khi lấy rồi Minh Mạng bắt đầu hất hủi để ông nhà giầu dâng cúng từ từ hết cả cơ nghiệp. Cuối cùng người nàng hầu được cho về với gia đình. Sự kiện thứ ba, Minh Mạng thường thích xem cọp cấu xé con vật. Để xem cảnh dã man đó, ông đã ra lệnh vất một vật vào chuồng cọp và bắt người lính cận vệ chui vào chuồng cọp để lấy. Người lính đứng trước cái chết không thể tránh thoát, một đàng nếu không vâng lời sẽ bị giết vì tội khi quân, còn đàng khác nếu vâng lời thì phải làm mồi cho thú dữ, nên đã vào chuồng cọp để Minh Mạng được xem cảnh thú ăn thịt người. Nhưng cọp đã để người lính bình yên vô sự.
Tác giả Trần Thanh Mại cũng kể vài sự kiện về Minh Mạng. Một hôm Minh Mạng đang ngồi trên Ý Phong Đài trông ra biển suy tư. Khi thấy có một vật nhấp nhô ngoài biển, ông ra lệnh chèo thuyền ra xem. Đó là một viên suất đội sống sót sau khi cả tàu tuần dương bị quân Trung Hoa đánh bại. Sau khi nghe trình bầy sự việc, Minh Mạng ra một bản án như sau: "Ngươi làm suất đội có phận sự giữ gìn bờ cõi cho quốc gia, coi trong tay 50 mạng người. Gặp giặc không đánh được giặc lại để thua, chết hết cả thủ hạ của mình, mà còn tham sống mong thoát một mình, không biết thẹn với cái chí khí làm trai. Chém đầu đi, chém đầu bêu ngay lên cây dừa cho ta". Lần khác bắt gặp một viên coi việc đong lương không chịu dùng ống gạt miệng đấu, ông bèn truyền lệnh chặt đứt hai bàn tay của kẻ phạm lỗi, rồi lấy những vật đẫm máu ấy chấm lên mặt tất cả các viên chức thuộc sở đong lương.
Vào mùa Thu nhà vua thường xét lại các vụ án, Minh Mạng đã bác bỏ bản án của phủ và tha bổng tội nhân. Minh Mạng phê: "Thị Hai là con gái 20 tuổi, chị dâu nó 23 tuổi. Tuổi tác xê xích ngang nhau, tất nhiên sức lực cũng xấp xỉ ngang nhau. Nếu có cuộc ẩu đả thì tất cả hai bên đều phải bị thương gần như nhau và Thị Bụi không đến nỗi mang thương tích nhiều như thế. Dù cho Thị Hai có quá hung tợn và khoẻ mạnh mà ức hiếp chị dâu nó đến nỗi chị dâu không thể chống cự và tự vệ được tí nào, nhưng còn chồng nó ở đâu? Không nữa còn cha mẹ chồng nó ở đâu? Không nữa còn gia nhân tôi tớ nó, đến không có nữa thì hàng xóm tiếp cận nhà nó? Không có người này can ngăn thì có kẻ khác, có lý đâu họ chịu để cho Thị Hai hành hung đến nỗi Thị Bụi bị đánh lòi cả mắt, đứt cả tai, sập cả máu mũi và bầm tím cả thân mình mà chết? Sự đó chứng tỏ rằng kẻ bạc mệnh bình sinh cũng ngoa ngạnh lăng loàn lắm. Cho nên em dâu ghét đã đành mà đến chồng cũng ghét, ông già bà già cũng ghét, gia nhân đầy tớ không ai ưa, mà xóm giềng cũng chẳng ai có chút tình thương hại. Xảy ra cuộc ẩu đả mà không ai thèm can, mà có lẽ tất cả mọi người đều có dự phần vào đó nữa cũng nên, xem các thương tích nhiều và khác nhau cả như vậy thì đủ biết. Nay Thị Hai công khai nhận tội lấy một mình, ấy là vì sợ liên lụy đến cha mẹ, anh em, bà con, làng xóm, ấy là cao thượng. Nếu thị có tội thì bấy lâu nay bị tra khảo, giam cầm nhiều như thế cũng đã vừa. Nay phê cho tha bổng. Còn các án quan phủ và bộ vì điều tra không chu đáo, không thông minh, phải giáng nhị cấp lưu. Bộ hình phải trình tên những người can vào việc để thi hành trừng phạt". Việc này đã được tác giả Vũ Ngọc Khánh trong cuốn Các Vua Trẻ Trong Lịch Sử Việt Nam viết: "Minh Mạng là một ông vua bạo quân (ông vua tàn bạo) nghiêm khắc và ác độc. Ông gay gắt với cả người nhà, những lớp hoàng thân quốc thích. Ông giết chị dâu (vợ hoàng tử cảnh), cấm bọn em út và con cháu không được đến gần mình, thẳng tay trừng trị quan lại kể cả những công thần của gia long…" (Vũ Ngọc Khánh, VUA TRẺ TRONG LỊCH SỬ VIỆT NAM. Trang 583).
1.Thái Độ Minh Mạng Đối Với Người Công Giáo
Năm 1816 Gia Long không nghe lời bàn của các quan đại thần đã đặt Hoàng Tử Đảm, con vợ lẽ làm Thế Tử, thay vì con của Hoàng Tử Cảnh, viện lẽ rằng người ta đòi nợ thì đòi con chứ không ai đòi cháu. Từ khi được chọn làm thế tử, Hoàng Tử Đảm đã tỏ ra không ưa thích các thừa sai. Năm 1817, ông nói với các thừa sai rằng nếu họ muốn giữ đạo thì về Âu Châu mà giữ. Tuy nhiên ông chưa dám làm hại họ vì Vua Gia Long còn sống và những người giúp lập nghiệp như Vannier, Chaigneau đang làm quan trong triều. Năm 1819 trước khi từ trần, Gia Long để lại một di chúc cho Minh Mạng trong đó khoản 36 viết về tôn giáo: Đạo Thiên Chúa, đạo Nho và đạo Phật đều tốt cả. Không được phép bách hại đạo nào vì sẽ gây ra các vụ rối loạn trong nước, có khi làm mất nước nữa. Nhưng châm ngôn của Hoàng Tử Đảm là: Trong một nước không thể có hai đạo.
Khi Hoàng Tử Đảm lên ngôi, lấy hiệu là Minh Mạng, ông đã khôn khéo dung hòa để củng cố địa vị cho vững chắc. Ông không bao giờ ra mặt lên án đạo mà chỉ xúi bề dưới làm kiến nghị. Nếu phải xử thì ông giao cho các quan nghị án, nếu không vừa ý thì ông bắt các quan viết án lại cho tới khi theo đúng tim đen của ông. Tháng 1, 1821, khi các quan đề cập đến đạo Hồi Giáo Ma-Hô-Mét, Minh Mạng nói: "Trẫm cũng ghét đạo của người Âu Châu. Trẫm sẽ cấm và bắt bớ đạo cho tới khi tận diệt gốc rễ." Khi các quan trình bầy việc bắt đạo bên Nhật, Minh Mạng cũng nói ngay rằng những cách ấy không khéo, người An Nam có cách hay hơn nhiều. Năm 1822 Minh Mạng cho phép tàu buôn Anh đến nhưng cấm không cho mang theo thừa sai và thuốc phiện. Minh Mạng cũng nói với các quan rằng trong nước có nhiều thừa sai nên ông sẽ trục xuất hết khi có tàu ngoại quốc đến. Từ năm 1825, Minh Mạng không còn nói xuông ghét đạo mà đã bắt đầu kế hoạch diệt đạo từ từ. Tàu Thétis đến buôn bán có chở theo Cha Regéreau nhưng không được phép xuống tàu. Ban đêm giáo dân lén lút giúp ngài trốn xuống, nhưng sau đó bị lùng bắt nghiêm ngặt. Trong dịp này, các quan theo ý Minh Mạng bàn việc cấm đạo nhưng nhờ có sự can thiệp của mẹ vua, thuyết phục ông là tất cả các vua bách hại đạo đều làm mất nước, nên mới không có lệnh cấm đạo. Như tác giả tôn nữ quỳnh trân có viết: "Đạo Thiên Chúa dưới thời Nguyễn bị hạn chế nặng nề. Vua Gia Long không đàn áp tôn giáo này, nhưng các vua sau thì cấm đạo cương quyết thừa sai và tín đồ bị giết không ít…" (Tôn Nữ Quỳnh Trân, Lịch Sử Việt Nam. Trang 211).
Còn nhiều người chống đối việc bắt hại đạo, nhưng Minh Mạng dùng trí xếp đặt một kế hoạch đại qui mô. Với danh nghĩa cần người thông dịch, Minh Mạng ra lệnh tập trung các vị thừa sai về kinh đô, một hình thức giam lỏng và kiểm soát các hoạt động của các ngài. Thượng Công Lê Văn Duyệt phải khéo léo lắm mới có thể thuyết phục Minh Mạng trả tự do cho họ. Nhưng Minh Mạng để ý dò xét tìm cơ hội bắt lại.
Năm 1830, có hai vụ rắc rối tại Mông Phụ (Sơn Tây) và Dương Sơn (Quảng Trị), vua Minh Mạng đã chuyển mọi lời vu cáo vào tội thực hành đạo Công Giáo nên ông ra lệnh trừng phạt hai họ đạo nói trên. Lệnh được sao gửi đi các tỉnh để theo đó làm mẫu xử các vụ liên quan đến người Công Giáo. Khi Lê Văn Duyệt chết rồi thì Minh Mạng không còn sợ ai nữa, ra lệnh bắt đạo và giết các đạo trưởng. Từ đó thiên tai và giặc giã liên tiếp xảy ra khiến Minh Mạng phải làm bản cáo tội với trời đất và nhân dân, đồng thời định ăn chay một năm. Nhưng ông không coi việc bắt đạo là nguyên nhân gây rối loạn và thiên tai trong nước. Năm sau, Minh Mạng mô phỏng các điều trong đạo đặt ra 10 điều răn bắt phải học hỏi trong dịp lễ lớn, và rước sách bản điều răn nàỵ Khi bắt được Thừa Sai Marchand trong vùng giặc Lê Văn Khôi ở Gia Định, triều đình theo lệnh của Minh Mạng tìm mọi cách bắt ngài phải nhận tội đã giúp quân phản loạn. Dù không được như ý, Minh Mạng vẫn ra sắc lệnh cấm đạo, rêu rao bắt được người Công Giáo trong hàng ngũ phản nghịch. Một vài vụ án xử tử người Công Giáo, quan đầu tỉnh phúc trình là họ đã bỏ đạo. Minh Mạng hả dạ được một chút thì có tin bắt được 6 bức thư, trong đó có 4 thư gửi đạo trưởng. Cơn thù ghét đạo lại nổi lên, Minh Mạng ra lệnh dốc toàn lực để bắt hết các đạo trưởng. Từ năm 1838, máu tử đạo lại chan hòa khắp nơi. Bao nhiêu hình phạt giáng trên đầu những người ra tay bách hại. Cũng năm đó Minh Mạng bị đau bụng trầm trọng, các y sĩ không biết cách nào mà chữa. Trong lúc ông đau đớn nhất, các con cái và những thượng quan đến thăm lại nói với ông vì bắt đạo Công Giáo nên phải chịu đau đớn này như là hình phạt. Tức thì Minh Mạng nhỏm dạy, trợn trừng mắt quả quyết khi khoẻ lại sẽ bắt đạo và tận diệt cho đến cùng. Trong mấy năm cuối cùng, quả thực lòng thù ghét đạo Công Giáo của Minh Mạng lên cực độ đến mức không nhịn được nữa ông đã bùng ra mọi cách bách hại đạo như một con thú dữ vồ mồi. Năm 1839, ông liên tiếp ra sắc lệnh giảng huấn, dựng chùa miếu và cho hạn một năm phải làm cho mọi người chối đạo để hả dạ. Nhưng chính Thiên Chúa đã ra hạn cho ông. Đúng hạn ông đã ra cho các quan thì chính ông đã ngã ngựa và chết ngày 20-1-1841, năm Canh Tý, thọ 50 tuổi, làm vua được 21 năm. Thừa Sai Masson cho biết ngay sau khi Minh Mạng chết, hai ngàn người được lệnh san bằng một quả núi. Nhưng thực ra xác ông được chôn cất bí mật trước để tránh kẻ thù không tìm đến xúc phạm phần mộ. Những người phải án tử hình thường phải làm công tác mật này và sau đó họ bị giết để bảo toàn bí mật. Chính ngày an táng trọng thể, trong quan tài của Minh Mạng chỉ có ít viên đá.
Trước tình trạng thiên tai và giặc giã, Minh Mạng có thú tội trước nhân dân và thiết lập năm khắc khổ. Tuy nhiên Minh Mạng vẫn còn quyết tâm bắt đạo Công Giáo. Ngoài sắc lệnh bắt thừa sai và cấm dân chúng thực hành đạo Công Giáo, Minh Mạng muốn thay thế một thứ đạo quốc gia, mô phỏng tổ chức của đạo Công Giáo để lập ra 10 điều răn và 4 ngày lễ để suy tôn các điều răn nói trên. Minh Mạng muốn tiêu diệt niềm tin tưởng Kitô ngay tự trong thâm tâm.
2. Nội Dung 10 Điều Huấn Dụ: Trong lời nói đầu nhà vua nhắc nhở người Annam tâm nguyện của mình muốn theo bước tiền nhân, và với lòng quan tâm phụ tử đặt ra 10 điều huấn giáo. Nội dung lời quảng diễn đại ý như sau:
2.1. Đôn nhân luân: Trọng tam cương ngũ thường. Hỡi con người, bản tính của nhân sinh là phải biết có luật vua tôi, có liên hệ máu mủ cha con, có phân biệt vợ chồng, có đẳng cấp huynh thứ, có tin tưởng giữa bằng hữu. Đó là cuộc sống con người và tuân giữ các điều ấy là đạo làm người.
2.2. Chính tâm thuật: Làm việc gì cũng cốt phải giữ bụng dạ cho chính đính trong sạch. Thật vậy, cái tâm là chính con người, nếu nó ngay thẳng thì vạn sự lành phát xuất như từ nguồn suối, nếu không nó là lò của trăm sự dữ đổ trên đầu. Đấng đại thiên đã in sâu trong tâm hồn mọi người đạo tự nhiên: nhân, nghĩa, lễ, trí, tín. Đời sống con người ở tại giữ các nguyên tắc cao cả này. Trẫm ước mong rằng mọi thần dân hãy có tâm hồn tốt, mặc dù hoàn cảnh sống khác nhau, nhưng tất cả hợp cùng nhau tìm kiếm sự thiện. Người giầu đừng có kiêu căng ngạo nghễ, người nghèo đừng gian tham trộm cướp, ước ao giầu sang vượt quá cấp bậc, để ý nghĩ xấu tiêu hao tìm kiếm.
2.3. Vụ bản nghiệp: Giữ bổn phận, chăm nghề nghiệp của mình. Phải bằng lòng với cuộc sống của mình, đừng than thân trách phận trời đã sinh ra ta. Hãy làm trọn bổn phận với niềm vui, hãy làm việc hăng hái và bằng lòng. Tất cả, người nông dân, thủ công, thương gia, binh sĩ hãy bằng lòng mãn nguyện.
2.4 Thượng tiết kiệm: Chuộng đường tiết kiệm. Hãy xử dụng của trời cách tiết độ, đừng như người hoang phí tiêu thụ tất cả những cái có, rồi phải đói trong suốt năm. Ham mê các thú chơi làm nẩy sinh nghèo đói, trộm cắp và loạn tặc.
2.5 Hậu phong tục: Giữ phong tục cho thuần thục.
2.6 Huấn tử đệ: Phải dạy bảo con em. Giáo dục gia đình là nền tảng xã tắc.
2.7 Sùng chính học: Tránh học thuyết xấu và học hỏi cái hay. Minh Mạng khuyên đừng để qua ngày nào mà không đọc hay học hỏi cũng như phải coi chừng học thuyết sai lầm. Tất cả lý thuyết sai lầm của đạo Gia Tô đều đi ngược với lý trí và nguy hại cho thuần phong mỹ tục. Những người theo phái này, đàn ông đàn bà sống chung với nhau như những người man rợ (muông thú), nhiều người đã phải đóng vào việc thờ phượng, gieo rắc sự bất hòa khắp nơi, điên rồ tôn kính người phải chết, hủy hoại lời dạy phải lẽ và có hại cho nhân loại. Vậy không thể tin vào đạo như thế. Những người đi lang thang khắp nước truyền bá hãy từ bỏ sớm hết sức. Trái lại mọi người hãy giữ cẩn thận tập tục tiền nhân: các lễ phép thông thường trong việc cưới xin cũng như tang chế trong việc thờ cúng ông bà cũng như thần làng.
2.8 Giới dâm thắc: Đừng giữ những điều gian tà dâm dục. Người có công giữ nhân đức tiết hạnh sẽ được thưởng, trái lại ai lỗi phạm sẽ bị trừng phạt. "Có thể trẫm lập nhà riêng cho họ, có thể trẫm ban bằng khen thưởng để làm gương cho những người khác".
2.9 Thận pháp thủ: Cẩn thận giữ luật pháp. Đặc biệt là việc nộp thuế.
2.10 Quảng thiện hạnh: Rộng rãi làm việc lành.
3. Hậu Quả Của 10 Điều Huấn Dụ

Kèm theo bản văn 10 điều huấn dụ, Minh Mạng còn có một chỉ dụ về việc phải đón tiếp và giảng huấn hằng năm. Nghi thức đón tiếp bảng 10 điều huấn dụ gồm: phải tổ chức cuộc rước, phải tôn kính kiệu trên vai, phải đặt trong một khám, thỉnh thoảng phải tung hô và lạy phục. Đức Cha Havard thuật lại là nhiều nơi người ta đã bỏ ngay việc giảng giải các điều huấn dụ theo lệnh mỗi năm 4 lần. Nơi khác lương dân nói: "Chúng tôi có nhiều việc khác phải làm hơn là đến nghe, như phải nộp thuế, cung phụng cho đức vua". Thừa Sai Retord cho biết người giáo dân chẳng quan tâm gì đến, còn làng bên lương thì như nằm im trên đám bụi. Chỉ có làng nửa lương nửa giáo gây ra vài rắc rối. Tại Kẻ Voi, người lương bắt người Công Giáo đi rước bản huấn dụ ở quan huyện với chiếc kiệu họ vẫn dùng để rước tượng Đức Mẹ. Tại Bằng Sơ họ đặt bản huấn dụ vào chén lễ mà họ đã lấy cắp, có thắp nến và đốt hương chung quanh. Họ đánh trắc và bắt người Công Giáo phải cúi lạy. Nơi khác họ bắt người Công Giáo nghe cắt nghĩa luật với họ hai lần mỗi tháng. Từ năm 1834 các thừa sai đã có thể thận trọng đi thăm các giáo đoàn. Các quan lo dẹp loạn hơn là bận tâm đến người Công Giáo.

II. SẮC LỆNH CẤM ĐẠO NGÀY 25-1-1836

Những biến chuyển trong nước và vùng Đông Nam Á đã tạo nên bầu khí đầy nghi kỵ của triều đình đối với ngoại quốc và đạo Công Giáo do người ngoại quốc du nhập vào. Triều đình đã áp dụng chính sách bế quan tỏa cảng trước những đề nghị hiệp thương của Pháp, Anh và Hoa Kỳ. Trong nước, cho đến năm 1835, triều đình đã dẹp xong vụ nổi loạn của dân chúng miền Nam do Lê Văn Khôi khởi xướng, kéo dài hơn hai năm. Trong khi chiến tranh với vụ khởi nghĩa miền Nam, Minh Mạng đã xin Thừa Sai Jaccard và Odorico ký vào bản hiệu triệu của các quan viết sẵn, hô hào người Công Giáo tại miền Nam phản lại Khôi. Hai thừa sai đã không ký, và nói rằng các ngài viết lá thư riêng. Trong thư, Thừa Sai Jaccard đã nêu gương anh dũng của các thừa sai đổ máu ra vì đạo chứ không làm giặc, và nhắc nhở giáo dân những hậu quả không những họ phải chịu mà những người đồng đạo phải liên lụy. Nhưng Minh Mạng không hài lòng, tự ý viết một thư lấy danh nghĩa thừa sai gửi đi. Tuy nhiên giáo dân đã không tin và lá thư không gây được kết quả nào. Cha Jaccard và Odorico phải đi đầy sang Ai Lao. Theo Đức Cha Cuenot, trong khoảng 1835 vua Minh Mạng đã chỉ thị cho các quan ngưng mọi cuộc sách nhiễu người Công Giáo. Ngày 8-9-1835 quân của triều đình vào được thành Sài Gòn bắt được 6 người đứng đầu và 1994 người khác. Hai chục ngày sau tất cả đám đông này bị tàn sát, còn các lãnh tụ và Cố Marchand Du bị giải về kinh. Ngay khi được tin binh triều chiếm được thành, Vua Minh Mạng ra một tuyên cáo cho dân chúng biết đã bắt được 6 lãnh tụ, trong đó có đạo trưởng Tây Marchand và 6 người Công Giáo. Minh Mạng đã gán ghép cho ba người là Công Giáo để có lý do bắt đạo sau này, chứ thực họ đâu có phải là Công Giáo.

1. Nội Dung Sắc Lệnh Cấm Đạo 25-1-1836
Chính sách của Minh Mạng là khi muốn làm việc gì thì truyền cho các quan làm kiến nghị trước. Ngày 6-1 âm lịch (25-1-1836) các quan trong hội đồng nội các trình lên Minh Mạng kiến nghị mới về việc bế quan tỏa cảng và triệt hạ đạo Công Giáo. Mở đầu, các quan lớn đưa ra những lời vu cáo dựa trên sự kiện Cha Marchand bị bắt trong thành Gia Định và gán cho vị thừa sai tử đạo này đã thú nhận các điều vu cáo. Kiến nghị viết tiếp: "Các thừa sai dùng bánh nhiệm mầu để mê hoặc dân chúng và làm cho họ cố chấp giữ đạo. Các thừa sai còn lấy mắt người chết pha lẫn vào hương để làm thuốc chữa bệnh. Trong khi cử hành hôn phối, đạo trưởng bắt làm những điều tồi bại. Thừa sai Marchand đã thú nhận tất cả những đồi bại này vì thế cần phải đặt ra những biện pháp mới chống lại các đạo trưởng Tây Phương. Rõ ràng năm 1826 hoàng thượng đã công bố chỉ dụ rất khôn ngoan để ngăn cấm các đạo trưởng xâm nhập quốc gia, nhưng mặc dầu vậy, Marchand đã lén vào được trong nước và ẩn trốn nhiều năm. Có lẽ nhiều thừa sai khác nữa cũng còn ẩn trốn trong nước. Vì thế ngước trông hoàng thượng công bố những biện pháp sau đây: Cấm các tàu buôn mọi rợ không được đến các cửa biển ngoại trừ cửa Hàn. Quan coi cửa biển này phải nghiêm mật trông chừng tất cả mọi người nước ngoài đến đây buôn bán. Phải có phép quan trước mới được xuống đất để buôn bán và suốt trong thời gian này phải có người theo dõi, không được tách rời dù trong bất cứ nhà đặc biệt nàọ Khi họ đã buôn bán xong phải kiểm điểm số người trước khi dẫn lên tàụ Nếu có người nào tìm cách trốn ở lại sẽ bị bắt ngay và phải xử tử. Còn các tàu buôn người Trung Hoa có thể đến tất cả các cảng khác, nhưng vừa tới sẽ bị khám xét ngay và nếu trên tàu có đạo trưởng Âu Tây sẽ bị bắt và xử tử. Các đạo trưởng Âu Tây bắt được trong đất liền cũng phải xử tử. Người oa trữ cũng bị một hình phạt như thế. Các quan cũng sẽ bị trừng phạt xử tử nếu đạo trưởng bị bắt trong địa hạt của họ vì đã không chịu lùng soát cho kỹ để bắt".
2. Hậu Qủa Của Lệnh Cấm Đạo Trên
Dầu có lệnh nghiêm ngặt như thế, các quan tại các nơi trong Nam đã không bắt bớ giáo dân để tra hỏi, trái lại khi có biến thì đến nói trước để người Công Giáo kịp ẩn trốn. Ngày 16-6-1836, Đức Cha Cuenot đã lẻn vào được Bình Định và trốn ở Gò Thị. Cùng đi với đức cha có hai linh mục Việt, học ở Penang và hai chủng sinh. Cũng năm đó, đức cha truyền chức linh mục cho 10 thầy giảng. Các thừa sai mới cũng lần lượt vào trong các địa điểm truyền giáo: Candahl, Jeanne, Lefebre, Vialle, Miche, Duclos, Chamaison. Đức Cha Cuenot mở lại hai chủng viện ở Huế và ở Đồng Nai. Ngoài Bắc vẫn có những vụ hạch sách làng Công Giáo lẻ tẻ, vì các quan muốn làm tiền. Khi lệnh cấm đạo được công bố tại Bắc Việt ngày 2-2-1836, các thừa sai lại rút vào những hầm trú ẩn mà Cha Retord gọi là mộ chôn sống. Tại Kẻ Đam có người dọ thám báo cho quan biết hiện đang có linh mục hành lễ. Vị linh mục mặc áo thường lẩn trốn. Khi lính vào cho bắt các người giúp giải về quan.
Một người lương dân vô danh đến thưa với quan rằng ông có người bạn không phải là Công Giáo bị bắt đang khi cầy ruộng và xin quan trả tự do. Quan thấy những nén bạc trong tay thì nói với người thuyết khách: "Tôi hiểu, lính của tôi không sáng suốt đủ. Thật phải không được lẫn lộn người lương thiện với người phạm pháp". Thế là các tù nhân được tha về.
Chỉ có hai vụ bắt không thể dàn xếp được, đó là vụ thầy giảng Phanxicô Xavie Cần bị bắt ở Kẻ Vác, gần Hà Nội ngày 20-4-1836. Thầy đã bị kết án xử giảo tại Hà Nội ngày 20-11-1837. Vụ thứ hai là Thừa Sai Cornay bị bắt ở Sơn Tây ngày 20-6-1837 và bị xử lăng trì ngày 20-9-1837. Thế nhưng hai con của Minh Mạng bị phạt chết tức tưởi, 18 thuyền thóc của Bắc Việt nộp triều đình bị bão cuốn đi, làm nhiều người chết, trong đó có một quan bắt đạo dữ dội.

III. LỆNH BÁCH ĐẠO VỚI NGƯỜI CÔNG GIÁO
Trong khi tại Huế, Minh Mạng tưởng là các thừa sai đã bị bắt hết không còn ai, thì tại Bắc Việt xảy ra vụ bắt Cha Cornay ở Sơn Tây vì bị tướng giặc tố cáo để chạy tội. Cha Cornay bị bắt ngày 20-6- 1837 và được trình về Vua Minh Mạng. Lần này Minh Mạng đổ dồn tâm trí vào việc bắt đạo tại Bắc Việt.
Cha Gispert nói rằng vua gửi 5 lệnh tất cả: một lệnh chung cho các quan đầu tỉnh và 4 lệnh cho mấy tỉnh đặc biệt. Tháng 11 năm 1837, tổng đốc Trịnh Quang Khanh, là một người ghét đạo, trông coi Nam định từ cuối năm 1836, bị gọi về kinh chịu khiển trách vì không bắt đạo cho tận tình. Năm 1838, mở đầu cuộc bắt đạo như vũ bão trên khắp các tỉnh Bắc Việt, và từ ngày 7-6 có người tố cáo Thừa Sai Candahl đang lén lút mở trường ở Dương Sơn, cuộc bắt đạo đẫm máu tại Huế bắt đầu. Thừa Sai Delamotte đang trốn tránh tại Nhu Lý đã viết về năm 1838 như sau: "Năm 1838 là một năm khốn nạn và bắt bớ tại Bắc Việt và Trung Việt. Lưỡi gươm bắt đạo đã mặc sức chém giết, nhưng nước trời lại thêm đông số các đấng tử đạo..."
Cuộc bắt đạo năm 1838 – Các Anh Hùng Tử Đạo
Trong một chỉ dụ gửi cho các quan đầu tỉnh năm 1838, Minh Mạng hạ lệnh: "Hãy bắt bớ đánh đập không thương tiếc. Hãy tra tấn. Hãy ra lệnh xử tử tất cả những người từ chối đạp ảnh thánh giá. Hãy biết rằng từ chối đạp ảnh là trở thành người phản nghịch. Không cần xét xử, hãy lấy gươm, búa, giáo, tất cả những gì có trong tay mà tiêu diệt những kẻ mù quáng và cố chấp, đừng để một người nào thoát chạy..."
- Ngày 7-3, Cha Jaccard bị bắt.
- Ngày 18-3, Trịnh Quang Khanh, tổng đốc Nam Định cho đặt thánh giá ở các cửa thành và bắt mọi người ra vào phải đạp lên trên.
- Tháng 4, tổng đốc còn bắt 500 lính công giáo phải bước qua ảnh. Chỉ có 15 người trung thành. Trong đó có ba binh sĩ tử vì đạo được phong thánh là Phạm Viết Huy, Bùi Đức Thể và Đinh Đạt.
- Ngày 17-4, quan bắt được thầy giảng do Cha Viên sai cầm 6 lá thơ: 4 cái gửi cho hai đức cha và thừa sai, hai cái cho cha Việt Nam.
- Ngày 22-4, hai đức cha và cha chính Fernandez bỏ nhà trốn trong nhà giáo dân ở Kiên Lao, một xứ đạo toàn tòng có 5,000 giáo dân.
- Ngày 11-5, làng Vĩnh Trị bị vây, Cha Giacôbê Năm, ông Lý Mỹ và ông trùm Đích bị bắt.
- Ngày 13-5, Trịnh Quang Khanh không nghe lời bàn của các quan gửi 6 thơ bắt được và phúc trình về cho Minh Mạng.
- Ngày 22-5, lệnh của vua Minh Mạng phải bắt cho bằng được 4 thừa sai Âu Tây và hai linh mục bản xứ.
- Ngày 25-5, Minh Mạng đặt Lê Văn Đức làm tổng đốc Nam Định, giáng Trịnh Quang Khanh xuống làm tuần phủ.
- Ngày 27-5, Nguyễn Hữu Hi tố cáo làng Kiên Lao có đạo trưởng Tây ẩn, quan liền mang 200 lính đến vâỵ
- Ngày 29-5, Đức Cha Delgado bị bắt lúc 8 giờ sáng,
- Đức Cha phó Henares, Cha chính Fernandez và Cha Jimeno trốn thoát. Cùng ngày, Cha Giuse Uyển bị bắt tại Tiên Chu, Hải dương.
- Ngày 2-6, ông Tú Khiết tố giác các Cha Khoa, Tự và Điểm ở Quảng Trị.
- Lê Văn Đức nhậm chức tổng đốc Nam Định. Từ khi nhậm chức, ông ra ba lệnh khác nhau: bắt giáo dân từ 18 tuổi trở lên phải đến nhà quan để ký giấy xuất giáo, các linh mục phải đến ký giấy không theo đạo Gia Tô nữa, ai tố giác được thưởng.
- Ngày 3-6, Đức Cha Havard phải lên núi ở tỉnh Ninh Bình (Bạch Bát), rồi trú dưới hầm trong rừng với hai thầy giảng, 16 ngày chỉ ăn gạo sống. Đức Cha chết ngày 6-7 chưa kịp phong chức cho đức cha kế vị, nhưng đã viết di chúc chọn Cha Borie (cố Cao) hoặc Cha Retord.
- Ngày 3-6 Cha Duệ bị bắt ở Trung Lễ.
- Ngày 7-6, quan vây làng Dương Sơn vì có tin báo là Cha Candahl mở chủng viện ở đây. Cha Candahl và Cha Chiêu đã trốn kịp.
- Ngày 7-6 Cha Hạnh bị bắt.
- Cha Vinh Sơn Yến bị bắt ở Kẻ Sặt, Hải Dương.
- Ngày 9-6, Đức Cha Henares và Thầy Chiểu bị lương dân phản, bắt nộp cho quan.
- Ngày 12-6, các quan Nam Định ra án cho Đức Cha Henares và Thầy Chiểu. Vua phê chuẩn ngày 19-6.
- Ngày 14-6, quan làm án cho Đức Cha Delgado.
- Ngày 18-6, Cha Fernandez và Cha Tuần trốn sang Ninh Bình và bị bắt. Ngày 22-6, Cha Fernandez và Cha Tuần bị kết án. Vua phê chuẩn ngày 18-7.
- Ngày 22-6, hành quyết Đức Cha Henares và Thầy Chiểu.
- Ngày 29-6, Cha Tự và 6 người bị bắt tại Kẻ Mót, Bắc Ninh.
- Ngày 30-6, hành quyết Cha Đỗ Yến ở Hải Dương.
- Ngày 4-7, hành quyết Cha Uyển.
- Ngày 10-7, xử án Cha Tự.
- Ngày 14-7, bắt giam Thừa Sai Jaccard.
- Ngày 15-7, Cha Tuần chết rũ tù.
- Ngày 21-7, Đức Cha Delgado chết rũ tù, xác bị đem ra pháp trường chém.
- Ngày 24-7, hành quyết Cha Fernandez.
- Ngày 28-7, Cha Candahl chết khi trốn tránh.
- Ngày 1-8, quan Hà Thúc Lương bắt được Cha Viên, tác giả 6 bức thư. Cùng ngày, hành quyết Cha Hạnh và Duệ.
- Ngày 9-8, xét xử lại vụ Cha Tự.
- Ngày 12-8, hành quyết Cha Năm, ông Lý Mỹ và Trùm Đích.
- Ngày 21-8, hành quyết Cha Viên.
- Ngày 24-8, bắt Cha Khoan, hai thầy giảng Thành và Hiếu.
- Ngày 27-8, bản án Cha Tự và y sĩ Cảnh.
- Ngày 5-9, hành quyết Cha Tự và y sĩ Cảnh.
- Ngày 8-9, có bão lớn.
- Ngày 21-9, hành quyết Thừa Sai Jaccard và Thầy Thiện.
- Ngày 13-10, Trịnh Quang Khanh được phục chức tổng đốc Nam Định, ông ra lệnh bắt giáo dân ký giấy xuất giáo và cứ 25 gia đình có một thầy giáo giảng dạy về việc cúng tế tổ tiên.
- Ngày 24-11, hành quyết Thừa Sai Borie, Cha Điểm, Cha Khoa.
- Ngày 17-12, Cha Vialle chết trong rừng.
- Ngày 18-12, hành quyết ba thầy giảng Mỹ, Đường và Truật ở Sơn Tây.
Tổng kết nguyên trong năm 1838 có 23 đấng tử đạo đã được tôn phong, không kể các vụ bắt bớ khác và thừa sai chết, như Đức Cha Havard, Cố Candahl và Vialle trên đường trốn tránh.

IV. CÁC CUỘC BÁCH HẠI NĂM 1839

1.Diễn Tiến Năm 1839 Sau đợt bắt bớ ồ ạt năm trước, năm 1839 tương đối ít các cuộc lùng bắt hơn. Tuy nhiên Minh Mạng lại chú trọng đến việc giảng huấn với sắc lệnh ngày 3-10-1839. Sắc lệnh này chỉ tạo cơ hội cho các quan địa phương hạch sách làng Công Giáo và đòi tiền hối lộ. 2. Sắc Lệnh Ngày 29-7-1839 Nhân vụ xử hai ông Huy và Thể, vua Minh Mạng ra một sắc dụ mạt sát Công Giáo. Nội dung sắc dụ gồm sáu phần. Phần một vua kể ra các lời buộc tội Công Giáo là không tuân giữ luật nước, đầy dẫy giả dối, giảng dạy những điều phi lý như thiên đàng, thánh giá, nước thánh, các đạo trưởng móc mắt người chết, dụ dỗ đàn bà con gái. Phần hai vua kể ra những việc đã làm để tận diệt đạo này như các hình phạt sắc dụ. Phần ba liệt kê các hình phạt dành cho binh lính. Phần bốn liệt kê những lý lẽ các quan phải làm cho lính bỏ đạo Gia Tô mà theo đạo nhà nước. Phần năm giải thích bổn phận hiếu đễ với cha mẹ để được giầu có và danh giá, người không chịu bỏ đạo sẽ phải trừng phạt và làm điếm nhục cha mẹ. Phần sáu truyền cho tất cả các quan trong nước phải tận tâm giảng dạy các chỉ thị của vua. Người nào chối đạo rồi thì không phải đến nghe giảng nữa, người nào không sẽ phải tội chết. Người nào chưa có thề bỏ đạo thì phải đưa đến trước mặt quan để đạp ảnh rồi mới được để cho yên, bằng không phải thọ hình.