Lichsu GH thoi trung co

Gio Hội Thời Trung Cổ

Phr Trịnh Xun T

Gio Hội Thời Trung Cổ (600 - 1300)

Giai đoạn bảy trăm năm ny của lịch sử Kit Gio được ghi dấu bằng sự hon cải của cc dn tộc v cc bộ lạc.  cũng l thời kỳ xo trộn chnh trị, v cc xung đột xảy ra l để xc định mối tương giao đng đắn giữa Gio Hội v nh nước. Ở Ty Phương, điều ny đưa đến sự xuất hiện "thế giới Kit Gio," sự lin minh giữa Gio Hội v nh nước. Thế giới Kit Gio đem lại nhiều kết quả nhưng cũng tạo nn sự căng thẳng lin tục giữa cc gio hong v hong đế, giữa cc vị lnh đạo Gio Hội v nh nước. Ngoi ra cn c sự căng thẳng giữa Gio Hội Cng Gio La M của Ty Phương v Gio Hội Chnh Thống Gio Thnh Thiện của ng Phương. Cc lạc gio v sự xuyn tạc đức tin Kit Gio chn chnh bắt đầu xuất hiện.

Cũng c những tiến bộ đng kể trong Kit Gio thời Trung Cổ. Một số cc học giả cũng như thnh nhn Kit Gio xuất hiện, v văn ha Kit Gio đạt đến tầm mức mới trong lnh vực nghệ thuật, văn chương, kiến trc, v thần học. Cc dng tu mới cũng pht triển, đem lại đời sống mới cho Gio Hội, v cc đan viện cũ được canh tn. Trong thời kỳ ny, c lc tưởng như Kit Gio đang trn bờ vực thẳm, nhưng ơn Cha mạnh mẽ hơn bất cứ tnh thế no đ gip Gio Hội vượt qua giai đoạn đầy hiểm họa v chc lnh cho Gio Hội với sự chiến thắng v sự pht triển. Cc thế lực chnh trị đ ngăn chặn cng cuộc truyền gio pht triển ra ngoi ranh giới của u Chu v Byzantine (khu vực pha đng của ịa Trung Hải), nhưng đ l thời gian để biến u Chu thnh một lục địa Kit Gio v để duy tr đức tin ở ng Phương trước sự trn lan của Hồi Gio.

Thế Kỷ Thứ Bảy

Sự sụp đổ của ế Quốc Rma cũ đ khng lm nản lng Thnh Grgri Ca, vị gio hong từ 590 đến 604, l người đặt nền tảng cho Gio Hội ở Ty u trong thời Trung Cổ. Khi cc nh cầm quyền thế tục thất bại, ức Gio Hong Grgri đ nắm quyền kiểm sot miền trung nước  v đ cứu Rma thot khỏi nhiều cuộc xm lấn của giặc Lombard. Ngi gửi cc đại diện đến cc gio hội Ty Phương để khuyến khch v kin cường họ trung thnh với đức gio hong. Cc văn bản về thần học v linh đạo của ngi đ hướng dẫn tư duy thời Trung Cổ. ức Gio Hong Grgri I đ đch thn sai một đan sĩ Biển ức, Thnh Augustine, đến hon cải người Angle v người Saxon ở Anh Quốc. Khng bao lu, vua Aethelbert của xứ Kent đ rửa tội, v Thnh Augustine được đặt lm gim mục của Canterbury. Cc đan sĩ i Nhĩ Lan hoặc Celtic (Xen-tơ), do cc thnh Adian v Cuthbert hướng dẫn, đ gip hon cải ton thể nước Anh. Khng bao lu, Anh Quốc đ gửi cc nh truyền gio đi khắp u Chu, tỉ như một đan sĩ Dng Biển ức l Willebrord, nổi tiếng l vị Tng ồ cho người Ha Lan đ được đặt lm gim mục cho phần đất ny vo năm 695.

Trong Kit Gio ng Phương, cng đồng thứ su được triệu tập ở Constantinople từ 680 đến 681 (Cng ồng Constantinople III). Cc gim mục ln n điều tin tưởng sai lạc l ức Gisu chỉ c một  ch, l  ch Thin Cha, do lạc gio Monotheletism chủ xướng. Nếu ức Gisu c hai bản tnh, thin tnh v nhn tnh, th Người cũng phải c hai  ch -- thin  v nhn .

Về phương diện chnh trị, Hồi Gio l đm my đen ở chn trời. Mohammed từ trần năm 632, v cc tn đồ của ng ngy cng gia tăng thế lực về qun sự v đe dọa xm lăng u Chu. Chỉ sau khi họ bại trận trong cc cuộc chiến chống với lực lượng Kit Gio ng Phương ở Constantinople từ 674 đến 678, v từ 717 đến 718, v ở mặt trận Tours năm 732, lc ấy u Chu mới thot khỏi sự chinh phục của cc lực lượng Hồi Gio.

Thế Kỷ Thứ Tm

Việc hon cải cc bộ lạc ở u Chu tiếp tục trong thế kỷ thứ tm dưới sự lnh đạo của đan sĩ người Anh Dng Bnđct, l Thnh Boniface, vị Tng ồ của ức; ngi truyền gio từ 723 đến 739. Thnh Boniface l một trong hng trăm đan sĩ Bnđct đ sống chết trong việc thiết lập đức tin Cng Gio ở u Chu, dưới sự dẫn dắt của đức gio hong.

Le Dang Quang cua Charlemagne Với sự tiếp tay của Thnh Boniface, đức gio hong lin minh với cc vua của người Frank ở xứ Gaul (by giờ l nước Php), khởi đầu từ Vua Pepin (hoặc Pippin). Năm 754, ức Gio Hong Stphan II xức dầu tấn phong Pepin v ban tặng cho ng danh hiệu Qu Tộc Rma, l một danh hiệu nguyn thủy chỉ ban tặng cho cc hong đế La M. iều ny tạo nn sự trung kin giữa đức gio hong v cc vua người Frank, m tột đỉnh của mối giao hảo l lễ đăng quang của Charlemagne, con của Pepin, ở Rma năm 800. Sự tương giao giữa cc gio hong v Charlemagne được triển nở trong nhiều năm. Hậu quả khng may của lin minh ny l sự xa cch của Gio Hội ng Phương, v gio hội ny vẫn trung thnh với hong đế Byzantine ở Constantinople, l người m họ coi l hong đế đch thực của Rma. Mối tương giao giữa cc gio hội ng Phương v Ty Phương lại cng thm rạn nứt khi Charlemagne, v bất đồng với một quyết định của Cng ồng Nicaea II của Gio Hội ng Phương (787), m ng đ đem qun ginh lại phần đất m hong đế Byzantine cho l của họ, v ng cn p buộc Gio Hội ng Phương phải thm chữ filioque vo Kinh Tin Knh Nicaea. Nguyn thủy, kinh Tin Knh tuyn bố rằng Cha Thnh Thần xuất pht từ Cha Cha (Gioan 15:26); bản kinh của Ty Phương m Charlemagne tn thnh (v người Cng Gio Rma ngy nay sử dụng) tuyn xưng rằng Cha Thnh Thần xuất pht từ Cha Cha v Cha Con (filioque). iều ny cho thấy khuyết điểm của sự lin minh chặt chẽ giữa Gio Hội v nh nước. Charlemagne l người cực lực bảo vệ Gio Hội v gip pht triển đức tin cũng như Gio Hội Cng Gio; tuy nhin, ng cũng muốn kiểm sot Gio Hội v c những quyết định về thần học. C lần, ng viết thư cho đức gio hong ni rằng cng việc của đức gio hong l cầu nguyện cho Gio Hội, cn cng việc của ng, một hong đế, l cai quản Gio Hội. Trn nguyn tắc, c sự phn biệt giữa thế quyền v thần quyền, nhưng trong thực tế, c những hong đế hoặc vua quan muốn nắm cả thần quyền, v cũng c cc gio hong muốn kiểm sot cả vấn đề chnh trị v thế gian. Nhiều khi vua quan v cc nh cai trị thế tục muốn c quyền tuyển chọn v tấn phong linh mục v gim mục m khng cần hội  của đức gio hong hay cc gim mục khc. Thi quen ny, được gọi l gio dn tấn phong gio sĩ (lay investiture), l một trong những bất ha lớn giữa cc gio hong v nh cầm quyền thời Trung Cổ. Muốn được an ton v c hong đế hay vua l người theo Kit Gio th phải chịu sự can thiệp của họ vo nội bộ Gio Hội.

Phương cch mở rộng Kit Gio của Charlemagne l đem qun đi chinh phục lnh thổ, rồi sau đ ng bắt người dn bị trị phải lựa chọn việc rửa tội "bằng nước hay bằng mu." y l thời kỳ khắc nghiệt khi biết bao người khng được học hỏi về đạo m theo đạo chỉ v sợ nh cầm quyền. ạo Cng Gio trở nn đạo xu thời, trong đ người dn được rửa tội hng loạt với hy vọng sau ny họ sẽ được học hỏi thm về đức tin Kit Gio. Gio Hội sợ bị rơi vo tnh trạng ngoại gio.

ể duy tr nền văn minh v gio dục đức tin cc tn tng, người ta trng đợi ở cc đan viện. Chnh Charlemagne cũng cố gắng lm sống lại tinh thần học hỏi bằng cch tụ họp cc học giả ngay trong dinh của ng -- đứng đầu bởi một đan sĩ người Anh c học thức, tn Alcuin -- v ng ra lệnh mỗi gim mục phải mở một trường học trong khun vin thnh đường của mnh. iều đ c ảnh hưởng đi cht, nhưng sau khi Charlemagne từ trần v ế Quốc Carolingian bị chia cắt, tinh thần học hỏi tn dần. Ngoại trừ cc đan viện, u Chu chm vo thời kỳ tăm tối của kiến thức v tm linh.

Khi Kit Hữu ng Phương chống với cc lực lượng Hồi Gio, họ cũng phải trải qua sự khủng hoảng thần học trong thế kỷ thứ tm. Vo năm 730, hong đế Byzantine l L III, ban hnh một sắc lệnh cấm Kit Hữu khng được sng knh ảnh tượng, d l ảnh ức Kit hay cc thnh. Mặc d đy l phần quan trọng trong đời sống tm linh của Kit Hữu ng Phương, vua Leo III thấy việc "thờ ảnh tượng" đ bị cấm chỉ trong Phc m, do đ ng ra lệnh ph hủy tất cả cc ảnh tượng. ức Gio Hong Grgri III v nhiều Kit Hữu ng Phương phản đối điều ny, nhưng phải đợi đến khi Hong Hậu Irene triệu tập Cng ồng Nicaea II (l cng đồng thứ bảy) năm 787 th việc sng knh ảnh tượng mới được cho php. Cng đồng ny phn biệt giữa sự sng knh ảnh tượng thnh v sự thờ phượng, chỉ dnh cho một mnh Thin Cha. Gio Hội Cng Gio Rma lun lun đồng  với điều ny, v thường dng cc hnh ảnh, tranh vẽ, knh mầu, tượng điu khắc để dạy bảo v nhắc nhở gio dn về cc chn l đức tin. ức Gio Hong Grgri từng viết, "Hnh ảnh l sch của gio dn," v đa số dn chng thời ấy khng c học.

Thế Kỷ Thứ Chn

Ngay từ đầu thế kỷ thứ chn dường như đ c nhiều triển vọng cho Kit Gio Ty Phương. Charlemagne p đặt đức tin trn cc người bị đ hộ ở miền bắc v miền trung u Chu, dần d dn chng yu qu Kit Gio v từ bỏ những hủ tục của qu khứ ngoại gio. Cc gio hong cũng gia tăng ảnh hưởng, v sau khi Charlemagne từ trần, con của ng l Louis de Pious, cng bố rằng quyền bnh của vua th ty thuộc đức gio hong. Con của Louis l Lothar được tấn phong ở Rma năm 823, v sau đ tất cả cc nh cầm quyền của ế Quốc La M Thnh Thiện đều được tấn phong ở Rma. ức Gio Hong Nicla I (858-67), vị gio hong thế lực nhất thế kỷ, tuyn bố rằng nhiệm vụ của hong đế l bảo vệ Gio Hội Cng Gio Rma chứ khng phải cai trị gio hội. Khng may, thế lực của hong đế suy yếu dần v cc kh khăn nội bộ v v sự xm lăng của người Viking từ phương bắc, người Hungari từ phương đng, v người Hồi Gio Saracen từ phương nam. Sự hiệp nhất v nền ha bnh của đế quốc rộng lớn m ại ế Charles khổ cng xy dựng đ bắt đầu tan r, v u Chu đắm chm trong thời kỳ phong kiến -- lục địa bị phn chia thnh cc nước nhỏ b tranh ginh nhau để sống cn v chm giết lẫn nhau.

Sự suy tn của ế Quốc Ty Phương ko theo sự tn tạ của Gio Hội Ty Phương. Sau ức Nicla I, khng cn gio hong no đủ mạnh để dẫn dắt Gio Hội trong tnh thế ny. Trong khoảng thời gian từ 858 đến 879, cuộc ly gio, hay cắt đứt quan hệ, đ xảy ra giữa cc gio hong v cc thượng phụ của Constantinople. L do l v một tham vọng đất đai của ức Gio Hong Nicla I v sau đ ức Thượng Phụ Photius co buộc rằng Gio Hội Cng Gio Rma khng phải l gio hội chnh thống v dng chữ filioque trong kinh Tin Knh, v duy tr tn điều về luyện ngục, v cc co buộc sai lầm khc. May mắn thay, ức Photius đ rt lại cc co buộc ny; ngi đ ha giải với vị tn gio hong, v trong thế kỷ thứ mười, đ c sự bnh an tương đối giữa hai Gio Hội Ty Phương v ng Phương. Tuy nhin, cc vấn đề căn bản khng bao giờ được giải quyết, v cuộc đại ly gio giữa ng v Ty bắt đầu vo năm 1054 l hậu quả buồn thảm của thế kỷ ny.

Vo cuối thế kỷ thứ chn, Hồi Gio bắt đầu đn p Gio Hội ng Phương, v sự bất ổn chnh trị cũng như sự nhu nhược của cc gio hong đ bp nghẹt Gio Hội Ty Phương. Gio sĩ bị kiểm sot bởi nh cầm quyền thế tục v rơi vo tnh trạng thất học cũng như khng trung thnh với lời thề sống độc thn. Hầu hết cc đan viện cũng mất tinh thần đạo đức, trở nn thối nt v xu thời. Sự suy sụp của x hội Ty Phương v sự tn tạ của Gio Hội xảy ra song song, v cả hai lin hệ với nhau trong qu nhiều lnh vực.

Tuy nhin, ngay cả lc đầy khuyết điểm, Thin Cha vẫn tiếp tục hoạt động trong Gio Hội. Vo cuối thế kỷ thứ chn, hai đan sĩ, Methodius v Cyril, bắt đầu cng cuộc truyền gio cho người Khazar v người Slav ở ng u. Khng những cc ngi đem lại đức tin Kit Gio cho người dn m Thnh Cyril cn sng tc mẫu tự Slavonic để đem lại cho dn tộc ny một ngn ngữ mới v l một phương tiện mới cho nền văn ha của họ.

Thế Kỷ Thứ Mười

Một sự thật đng tiếc l đi khi tnh trạng tinh thần của Gio Hội cũng khng khc g hơn tnh trạng tinh thần của x hội ni chung. iều ny rất đng với thế kỷ thứ mười. Trong su mươi năm đầu, chức gio hong bị kiểm sot bởi cc nh qu tộc Rma, l những người khng xứng đng với chức vụ cao trọng ny. Tệ hại nhất trong tất cả, ức Gio Hong Gioan XII (955-64) qu thối nt đến độ Thin Cha phải giải thot Gio Hội Cng Gio của Người qua tay nh cầm quyền thế tục, l Otto I (ại ế), l Hong ế Rma Thnh Thiện đầu tin của nước ức. Otto v cc người kế vị muốn dng Gio Hội Cng Gio như một cng cụ gip phục hồi trật tự trong đế quốc.

Phương cch "gio dn tấn phong gio sĩ" -- cc hong đế lựa chọn cc gim mục v ngay cả cc gio hong -- l một trong những phương cch chnh để kiểm sot Gio Hội. Nhờ lng thương xt của Thin Cha, cc gio hong được tuyển chọn bởi cc hong đế ức lại l những người c phẩm hạnh cao, nhất l ức Gio Hong Sylvester II (999-1003). Kết quả l Gio Hội Ty Phương bắt đầu hồi sinh.

Yếu tố then chốt trong sự canh tn Gio Hội vo thời điểm ny l sự canh tn đời sống đan viện, được khởi sự bằng việc sng lập một đan viện mới, tn Cluny ở Php vo năm 910. an viện ny thuộc dng Bnđct đặt ring một số đan sĩ chỉ để cầu nguyện, v mọi người phải giữ im lặng, ngoại trừ khi đọc kinh Nhật Tụng. Cc đan sĩ tự bầu lấy đan viện trưởng v chỉ chịu trch nhiệm với đức gio hong, bởi đ khng c sự kiểm sot của gio dn. Tổ chức đan viện ny qu hữu hiệu đến độ nhiều gim mục v thi tử đ mời đan viện Cluny thnh lập cc chi nhnh trong cc gio phận của họ (ở Ha Lan, , Ty Ban Nha, Anh v ức). Hệ thống dng tu đầu tin được bắt đầu, v vo năm 1100 đ c đến 1,500 chi nhnh. Sự canh tn của đan viện Cluny đưa đến sự cải tổ của cc đan viện khc cũng như việc thnh lập cc hệ thống đan viện mới, tỉ như Dng Camaldolese của Thnh Rmuanđ v Dng Carthusian của Thnh Brun. Ngọn lửa thnh thiện ny đ canh tn Gio Hội Cng Gio trong thế kỷ mười một khi cc đan sĩ được mời lm gim mục trng coi cc địa phận đang sẵn sng cải tổ. Cc chi nhnh của Cluny, do chnh đức gio hong điều khiển, trở nn một phương cch để đức gio hong phục hồi tinh thần v quyền bnh. Cc vị gio hong vĩ đại của hai thế kỷ tới -- ức Grgri VII, ức Urban II, v ức Paschal II -- trước đy đều l cc đan sĩ của Cluny.

Thế Kỷ Mười Một

Cc hong đế ức của ế Quốc Otto tiếp tục kiểm sot Gio Hội Ty Phương trong thế kỷ mười một, nhưng việc đề cử cc gio hong tương lai cũng như sự hỗ trợ của họ đ c một ảnh hưởng bất ngờ. Cc gio hong v cc hồng y bắt đầu nhận thức rằng, chủ quyền đất đai cũng như việc tuyển chọn cc gio hong v gim mục của cc hong đế v nh cầm quyền thế tục l một vi phạm đến sự tự do của Gio Hội. Cc ngi tin rằng ngay cả cc hong đế cũng phải phục tng quyền bnh thing ling của phẩm trật Cng Gio.

iều ny rất đng trn l thuyết, nhưng khng một gio hong no đủ mạnh v can đảm để đem ra thực hnh, mi cho đến năm 1073, khi ức Hồng Y Hildebrand được chọn lm gio hong, lấy tn l Grgri VII. Với tnh kh nng nẩy v niềm tin của một ngn sứ thời Cựu Ước, trong sắc lệnh nổi tiếng của ngi (Dictatus papae, 1075), ức Grgri tuyn bố: đức gio hong đ được ức Kit ban cho quyền tối cao qua Thnh Phr. ức gio hong c quyền tổng qut trong Gio Hội v cũng c quyền truất phế cc hong đế, hoặc thay đổi cc luật lệ no mu thuẫn với luật lệ của Thin Cha hay quyền bnh của Gio Hội. Nhất l, ức Grgri đ dng thẩm quyền của ngi để cải tổ Gio Hội Cng Gio, m lc bấy giờ rất cần canh tn ở mọi tầng lớp. ức Grgri VII chứng tỏ rằng, với sự trợ gip của Thin Cha, một gio hong c thể canh tn Gio Hội Cng Gio. Ngi nhấn mạnh rằng cc linh mục phải trung thnh với lời khấn độc thn v tẩy chay mọi hnh thức bun thần bn thnh, nhận tiền bạc để thi hnh mục vụ. Khi cc nh cầm quyền v cc gim mục, v quyền lợi ring tư, do dự thi hnh sắc lệnh ny, ức Grgri đ gửi cc đại diện của ngi đến tận nơi, sẵn sng ra vạ tuyệt thng những ai từ chối khng chịu cải tổ. Quyền bnh của ức Grgri VII được tỏ r khi ngi ra vạ tuyệt thng Hong ế Rma Thnh Thiện l Henry IV v khng tn thnh sự canh tn của Gio Hội. Henry đ phải quỳ trn tuyết ở Canossa để xin đức gio hong tha thứ, v đ được ban cho. Thật trớ tru, việc tha thứ Henry IV đ lm cc thi tử ức xa lnh, v dẫn đến việc lưu đầy của ức Grgri v ci chết của ngi năm 1085. Từ nơi lưu đầy, ức Grgri viết:

Kể từ khi Gio Hội đặt ti ln ngai tng đồ, tất cả những g ti mong muốn cũng như cng đch mọi cố gắng của ti l Gio Hội Thnh Thiện... phải phục hồi vinh dự v được tự do, trong sạch v Cng Gio.

Cng việc của ức Grgri VII, được sự hỗ trợ của cc đan viện, đ đẩy mạnh sự canh tn chnh đng của Gio Hội Cng Gio v duy tr sự tự do của Gio Hội khỏi sự kiểm sot của cc nh cầm quyền thế tục, l những người muốn lợi dụng Gio Hội cho mục đch ring tư của họ. L thuyết về quyền bnh của đức gio hong khng c g mới mẻ, nhưng l thuyết ấy đ bnh vực v thi hnh điều m Gio Hội Cng Gio tin tưởng từ bao thế kỷ về vai tr v quyền bnh của đức gio hong trong Gio Hội v trong thế giới.

Cc vị gio hong sau đy của thế kỷ, ức Urban II (1088-99) v ức Paschal II (1099-1118), l những người thnh thiện, cương quyết tiếp nối cng việc cải tổ v canh tn. ức Urban II kin cường vai tr lnh đạo của đức gio hong qua việc triệu tập Cng ồng Clermont năm 1095 để thnh lập Thập Tự Qun lần thứ nhất, nhằm giải thot cc linh địa của ng Phương khỏi sự kiểm sot của người Hồi Gio. Chắc chắn ức Urban đ khng nhn thấy tương lai của cc cuộc thập tự chinh, ngi chỉ coi đ l một phương tiện thực tế để Gio Hội Ty Phương biểu lộ đức tin nơi uy quyền của ức Kit, v cũng để hỗ trợ Kit Hữu ng Phương đang chịu đau khổ dưới cc chế độ Hồi Gio.

Thế kỷ mười một đnh dấu giy pht buồn thảm nhất của lịch sử Gio Hội, l sự tch biệt giữa Gio Hội ng Phương v Gio Hội Ty Phương vo năm 1054. Sự chia cch ny chắc chắn đ đi ngược lại  muốn của Thin Cha, l người đ sai ức Gisu hnh thnh một dn tộc, một gio hội. Vo thời điểm ny, Kit Gio bị chia cắt lm hai: Gio Hội Cng Gio - cng nhận đức gio hong như vị thủ lnh ở thế gian -- v Gio Hội Chnh Thống Gio - do cc thượng phụ lnh đạo, tỉ như đức thượng phụ của Constantinople.

iều g đ gy nn cuộc ly gio ny? Cc biến cố bề ngoi xảy ra ngay lc đ chỉ l triệu chứng của cc kh khăn đ m ỉ trong nhiều thế kỷ. Hầu hết cc sử gia đều cho rằng sự phn cch ng v Ty về cả hai phương diện, gio hội (quyền tối thượng của đức gio hong) v thần học (về vấn đề filioque). Trong cc cuộc đối thoại đại kết ngy nay, vẫn cn hai trở ngại chnh cho sự hợp nhất. Về quyền tối thượng của đức gio hong, vấn đề được đặt ra l đức gio hong c quyền cai quản v dạy bảo ton thể Gio Hội hay khng. Ty Phương tin rằng đức gio hong c thẩm quyền đ; ng Phương tin rằng mọi thượng phụ, kể cả vị gim mục Rma, đều c quyền bằng nhau. Năm 1054, đức thượng phụ Constantinople, Micae Caerularius, chỉ trch một vi thng lệ của Gio Hội Ty Phương, v xưng h với đức gio hong như một người anh em thay v coi l vị cha chung, v đức thượng phụ từ chối khng chịu tiếp đn cc đại diện của đức gio hong khi họ đến Constantinople trong ba thng. Sau cng, cc vị đại diện đ để lại trn bn thờ trong gio đường của đức thượng phụ một Chỉ Dụ Tuyệt Thng v từ gi Constantinople sau khi "phủi bụi dưới chn cc ngi." Vi ngy sau, ức Micae Caerularius phản ứng lại bằng cch ra vạ tuyệt thng cc đại diện v đức gio hong. Vạ tuyệt thng đi bn ny được duy tr mi cho đến năm 1965, khi ức Gio Hong Phaol VI gặp gỡ ức Thượng Phụ Athenagoras trong vng tay thn i v cả hai đ cng hủy bỏ vạ tuyệt thng ấy. Nhờ ơn Cha, cng việc ti hợp Chnh Thống Gio v Cng Gio Rma hiện đang được tiến hnh cch tốt đẹp.

Bất kể những t tch của Gio Hội, phc m của ức Gisu Kit tiếp tục được loan truyền. Trong thế kỷ mười một, an Mạch v Na Uy theo Kit Gio, sau đ khng lu l Thụy iển (1164). Nước Nga tiếp đn cc nh thừa sai từ ng Phương v cả Ty Phương, cho đến khi thi tử Nga quyết định rửa tội theo Gio Hội Byzantine, m sau đ trở thnh Gio Hội Chnh Thống Nga với vị thượng phụ ở Moscow.

Thế Kỷ Mười Hai

rong thế kỷ ny c qu nhiều chủ đề ring biệt nn được chia ra thnh cc đề ti sau:

1. Cc tương giao giữa Gio Hội v Nh Nước ở Ty Phương: ức gio hong v Hong ế Rma Thnh Thiện tiếp tục tranh ginh quyền tuyển chọn cc gim mục v tu viện trưởng, mi cho đến khi c sự tương nhượng sau Thỏa Ước Worms năm 1122. Theo thỏa ước ny, cc gim mục v tu viện trưởng được tuyển chọn theo luật của Gio Hội, với quyền bổ nhiệm của nh cầm quyền dn sự nếu muốn, v trong nghi thức tấn phong Gio Hội sẽ ban cho họ nhẫn v gậy gim mục. Như vậy, đức gio hong, tu viện trưởng, v cc gim mục bị kẹt giữa hai thế giới, thế giới quyền lực chnh trị v thế giới lnh đạo tinh thần.

Cc gio hong của thế kỷ mười hai v mười ba cố gắng sống hi ha với cc nh cầm quyền v cc quốc gia để duy tr sự tự do của Ta Thnh, cũng như để giữ thế qun bnh giữa cc quốc gia u Chu nhằm ngăn ngừa bất cứ nh cai trị no muốn kiểm sot Gio Hội. Nhiều khi cc gio hong thất bại. Hong đế Frederick I (Barbarossa), l người đầu tin của dng họ Hohenstaufen cai trị ế Quốc Rma Thnh Thiện, đ xm chiếm Rma năm 1159 v buộc ức Gio Hong Alexander III phải bỏ trốn. Sau đ, ức Alexander lin minh với lực lượng Lombard ở miền bắc nước , đnh bại qun của Frederick ở Leghano năm 1176, v sau đ lm ha với Frederick. Sau khi ho giải với Gio Hội, Frederick dẫn đầu Thập Tự Chinh III sau khi Girusalem bị thất thủ vo năm 1187.

Ở Anh, ức Tổng Gim Mục Tma Becket của Canterbury tranh đấu cho quyền lợi v sự tự do của Gio Hội cho đến khi vua người Norman, l Henry II, buộc đức tổng phải trốn sang Php trong vng su năm. V sự nổi tiếng của ức TGM Tma, nh vua đ cho php ngi về nước năm 1170. V đức tổng tiếp tục ủng hộ đức gio hong, Henry nổi cơn thịnh nộ v một vi vệ sĩ của ng đ giết đức tổng ngay trn tam cấp vương cung thnh đường Canterbury. Hnh động hung c ny đ chấn động cả u Chu. ức gio hong đ ra vạ tuyệt thng vua Henry, m sau đ ng đ sm hối v rt lại lời chống đối Gio Hội. ức Tma Becket được tuyn xưng l thnh năm 1173 sau nhiều php lạ xảy ra ở mộ của ngi.

2. Thập Tự Chinh. Những tranh chấp chnh trị được cc gio hong coi l cần thiết để duy tr sự tự do của Gio Hội khỏi sự lũng đoạn v thống trị của cc nh cầm quyền dn sự. Việc sử dụng qun đội v lin minh qun sự của cc gio hong được coi l chnh đng v l do tự vệ -- bảo vệ đất đai của đức gio hong v quyền cai trị Gio Hội một cch tự do của đức gio hong.

Tuy nhin, cc cuộc thập tự chinh l một trường hợp khc biệt. Thập tự chinh l cc cuộc viễn chinh c tnh cch qun sự do Gio Hội tổ chức để giải thot ất Thnh khỏi sự kiểm sot của người Hồi Gio, v để bảo vệ đức tin Kit Gio cũng như bảo vệ người tn hữu đi hnh hương. Thnh Augustine đ triển khai  tưởng "cuộc chiến chnh nghĩa," v Gio Hội tin rằng cc cuộc thập tự chinh nằm trong khun khổ ấy. Thật vậy, những người tham dự thập tự qun được Gio Hội tha thứ mọi hnh phạt v tội lỗi của họ. ức Urban II, người triệu tập Thập Tự Chinh I, đ ngăn cấm tất cả cc động lực bất chnh khi tham dự thập tự qun, tỉ như v vinh dự hoặc lợi lộc thế tục.

Trn l thuyết, cc cuộc thập tự chinh c thể được coi l chnh đng, nhưng v bản tnh yếu đuối con người, hậu quả của cc cuộc chiến ny thường rất bi thảm. Thập Tự Chinh I l một thnh cng về qun sự, nhưng việc trục xuất cc thượng phụ Hy Lạp ở Antikia đ lm su đậm thm sự chia cắt giữa Gio Hội ng Phương v Rma, v đon qun thập tự ấy đ bừa bi giết chết hng trăm người v tội khi họ ti chiếm Girusalem.

Mặc d Thnh Bernard ở Clairvaux đ cổ động cho Thập Tự Chinh II vo năm 1146, nhưng đ l một thất bại về qun sự. Thập Tự Chinh III vo năm 1189 cốt để ti chiếm Girusalem khỏi tay người Thổ Nhĩ Kỳ Saladin, nhưng tất cả những g đạt được chỉ l một thỏa ước đảm bảo sự an ton cho Kit Hữu khi đi hnh hương ở ất Thnh. Hầu hết mọi người đều đồng  rằng cc cuộc thập tự chinh đ qu xa rời  định nguyn thủy, v tệ hại hơn nữa, sự tương giao giữa Kit Gio ng v Ty lại cng thm suy yếu khi cc nh lnh đạo cc cuộc thập tự chinh sau ny đ viễn chinh với cc l do thiếu thnh thiện.

3. Sự Canh Tn Gio Hội v Lạc Gio. Phong tro canh tn Gio Hội Cng Gio được bắt đầu trong thế kỷ mười một v tiếp tục sang thế kỷ mười hai. Thnh Robert ở Molesme thnh lập một đan viện ở Citeaux năm 1098, v đ l khởi đầu của Dng Xit. Một trong những đan sĩ trẻ tuổi của Xit, tn Bernard, đ thiết lập một chi nhnh ở Clairvaux năm 1116 v lm đan viện trưởng cho đến khi từ trần năm 1153. L một thầy giảng, một vị linh hướng, v thần học gia, Thnh Bernard ở Clairvaux l vị lnh đạo canh tn đời sống tm linh trong thế kỷ mười hai. Khng bao lu dng Xit c ảnh hưởng nhất trong Gio Hội, vượt cả dng Cluny, v sau cng c đến su trăm đan viện được cc tu sĩ Xit thiết lập. Khng những cc đan viện được mọc ln như nấm m cả cc linh mục triều cũng được canh tn bởi cc phong tro như Premonstratensian của Thnh Norbert, một người bạn của Thnh Bernard.

Sự canh tn qut sạch Gio Hội, nhưng ảnh hưởng chnh trị v sự sung tc ngy cng gia tăng của Gio Hội Cng Gio, kể cả cc đan viện, đưa đến sự xuất hiện của một số tổ chức m họ tự cho rằng c đời sống căn bản hơn v trung thực hơn với phc m so với Gio Hội. Người Cathar, l con chu của người Manik, xuất hiện từ pha nam nước Php v được gọi l Albigensian, v họ thuộc miền Albi. Cc tổ chức khc, tỉ như cc mn đệ của Peter Waldes (phi Waldensian) v Humiliati ở , khởi sự bằng cch thc giục cải tổ v sống kh ngho trong Gio Hội, nhưng dần d họ tch khỏi sự trung thnh với Gio Hội Cng Gio v bị kết n. Hầu hết cc tổ chức ny thấy chướng tai gai mắt v sự giầu sang v thối nt trong Gio Hội Cng Gio v họ muốn cải cch tận gốc, ngay tức th m khng phải quy phục đức gio hong v cc gim mục. Tuy nhin, cũng c một vi nhm sống khắc khổ v nghim nhặt như cc đan viện trước đy - Xit, Carthusian, v.v. Sự canh tn xảy ra khắp nơi, v cc tổ chức Cng Gio ny chứng minh rằng Gio Hội thực sự muốn canh tn v đ thể hiện được điều đ.

4. Thần Học v Gio Dục. Nếp sống mới trong đan viện v cc trường địa phận đem lại đời sống mới cho Gio Hội qua nhiều phương cch. Kiểu kiến trc vung vức, thong rộng của Rma đ nhường chỗ cho cc thnh đường kiểu Gtch với ngọn thp cao cht vt. Hnh ảnh ức Kit l vua được thay thế bằng hnh ảnh ức Kit đau khổ trn thập gi, c lẽ phản nh một đời sống cam go v nhiều bất trắc trong giai đoạn ny. Sự đạo đức của người dn c tnh cch ring tư v c biệt hơn, v việc sng knh cc thnh nhất l ức Maria, Mẹ Thin Cha, bắt đầu triển nở. Việc thờ phượng ngy cng hướng về Thnh Thể, nhất l sự hiện diện thực sự của ức Kit trong Mnh Thnh m tn điều ny đ được nhiều cng đồng xc nhận. Danh từ "biến thể" bắt đầu được sử dụng để diễn tả sự thay đổi của bnh v rượu trở nn Mnh v Mu ức Kit trong hnh thức b tch. Tuy nhin, Gio Hội thời Trung Cổ ch trọng đến sự chim ngưỡng Mnh Thnh hơn l rước Thnh Thể vo trong lng. Thnh Lễ mang đặc tnh của một vở tuồng để nhn xem, một tấn bi kịch, thay v một bữa tiệc chung của mọi người.

Thế kỷ mười hai cũng ghi dấu sự hnh thnh của thần học Kinh Viện. L tr được sử dụng để hiểu biết cc mầu nhiệm về đức tin v thần học. Cc thần học gia muốn tạo thnh một tổng hợp bao gồm cc tn điều trong Phc m, cc văn bản của cc Gio Phụ tin khởi v triết học. Họ tin rằng, đức tin v l lẽ khng thể tri ngược nhau m phải bổ sung cho nhau.

ứng đầu cc thần học gia vĩ đại trong thế kỷ ny l Thnh Anselm ở Canterbury (1033-1109), l cha đẻ của Học Thuyết Kinh Viện. Sau ny xuất hiện một người ti giỏi, nhưng hơi kỳ dị l Peter Abelard, m những sai lạc của ng đ bị bi bc bởi Thnh Bernard ở Clairvaux v Peter Lombard. Cuốn Luận ề Thần Học của Peter Lombard l một phương php được coi l tiu chuẩn gio khoa về thần học trong suốt thế kỷ mười ba. Cũng cần đề cập đến Gratian, một đan sĩ Camaldolese m cng trnh của ngi l xếp đặt thứ tự cc gio huấn v quy luật của Gio Hội Cng Gio, từ đ pht sinh khoa học mới về gio luật trong thế kỷ mười hai.

Bất kể những đấu tranh chnh trị của cc gio hong v kết quả lẫn lộn của cc cuộc thập tự chinh, r rng l Thin Cha đ lm việc trong thế kỷ mười hai.  l con đường Người chuẩn bị cho thế kỷ tốt đẹp nhất về tm linh, văn ha, v tiến bộ tri thức trong lịch sử văn minh Ty Phương: thế kỷ mười ba.

Thế Kỷ Mười Ba

Thế kỷ mười ba l một bng hoa thời Trung Cổ v l cao điểm của Kit Gio. Trong hầu hết lnh vực của đời sống, chng ta đều thấy ảnh hưởng của Gio Hội v sự tiến bộ về văn ha v học thuật. Chắc chắn c những giai đoạn u m, như cuộc thập tự chinh v Ta Thẩm Tra được pht động để chống với lạc gio. Nhưng nh sng của cc thnh quả trong thế kỷ ny đ xua tan tăm tối v soi sng cho Gio Hội Cng Gio mi cho đến ngy nay.

1. Cc Gio Hong v Cng ồng. Thế kỷ mười ba xuất hiện cc gio hong c ảnh hưởng nhiều nhất v một số cng đồng tốt đẹp nhất trong lịch sử Kit Gio. ức gio hong ti giỏi nhất l ức Innxent III (1198-1216), l người đ xoay sở để mọi nh cầm quyền thế tục phải phục tng Gio Hội qua sự thuyết phục hoặc sử dụng vạ tuyệt thng hay khai trừ. Tuy nhin quyền lực trần thế khng phải l mục đch của ức Innxent; ngi muốn hon ton kiểm sot Gio Hội để c thể cải tổ. Vo năm 1215, ngi triệu tập Cng ồng Latran IV, quy tụ trn bốn trăm gim mục v tm trăm viện phụ, tu viện trưởng cũng như đại diện cc nh cầm quyền. Cng đồng ny đ tn thnh cc nghị định cải tổ m cc quyết nghị ấy đ ảnh hưởng đến Gio Hội trong nhiều thế kỷ, tỉ như nhiệm vụ của người Cng Gio l phải đi xưng tội v rước lễ mỗi năm t l một lần trong ma Phục Sinh. Cng đồng ny tn thnh việc sử dụng danh từ biến thể v cũng c những xử tr để ngăn chặn lạc gio, tỉ như Ta Thẩm Tra.

ức Innxent III, người đầu tin dng danh xưng ại Diện ức Kit, đ chứng tỏ sự khn ngoan của ngi trong cch giải quyết đối với cc tu sĩ dng khất thực hay Phong Tro Kh Ngho. Nhiều Kit Hữu cảm thấy chướng tai gai mắt v của cải đang đổ về Ty Phương như một kết quả của cuộc thập tự chinh v v x hội ổn định. Cc Kit Hữu ny muốn sống cuộc đời đơn giản kh ngho trong phc m để noi gương ức Gisu Kit. ức Innxent nhận thấy cần phải c tinh thần ny trong sự cải tổ Gio Hội, do đ ngi tn thnh cc dng tu mới của những người sống kh ngho, cn được gọi l Tu Sĩ Khất Thực, được sng lập bởi Thnh Phanxic Assisi (1209) v Thnh aminh Guzman (1215). ức Innxent III cn đem trở về với Gio Hội Cng Gio cc tổ chức trước đy la bỏ Gio Hội, tỉ như Hội Người Ngho ở Lyons, do Durand ở Huesca lnh đạo, v Hội Người Cng Gio Kh Ngho. Một số cho rằng ức Innxent III l một chnh trị gia hơn l một vị thnh, nhưng khng ai c thể từ chối rằng ngi đ thnh cng hơn bất cứ vị gio hong no thời Trung Cổ trong việc kin cường v cải tổ Gio Hội.

V đy l lịch sử c đọng nn chng ta khng thể kể hết tất cả cc gio hong xuất sắc của thế kỷ, nhưng cần đề cập đến hai cng đồng đ tiếp tục việc cải tổ Gio Hội: Cng ồng Lyons I (1245) v II (1274). Cả hai cng đồng được tổ chức ở Php v p lực chnh trị trn cc gio hong ở Rma. Nước Php trung thnh với đức gio hong, v vị vua thnh thiện của Php, Vua Louis IX (1214-70, sau ny được phong thnh), đ hỗ trợ v bảo vệ Gio Hội. Vị gio hong sau cng của thế kỷ mười ba, ức Boniface VIII (1294-1303), l một th dụ điển hnh về cc thnh quả của cc gio hong thời bấy giờ. Ngi tiếp tục đả kch bất cứ sự can thiệp no của chnh phủ vo nội bộ Gio Hội, v trong chỉ dụ nổi tiếng của ngi, Unam Sanctam, ngi tuyn bố thẩm quyền tuyệt đối của đức gio hong trn Gio Hội v trật tự x hội Kit Gio. Năm Thnh 1300 do ngi cng bố rất thnh cng, quy tụ trn một triệu người hnh hương đến Rma. Thẩm quyền của đức gio hong đạt đến tuyệt đỉnh trong thời ức Innxent III v Boniface VIII.

2. Cc Cuộc Thập Tự Chinh v Ta Thẩm Tra. Kha cạnh u m của thế kỷ ny xảy ra l v Gio Hội cố gắng giữ lấy lnh thổ của Kit Gio ở ng Phương v dng quyền lực để tiu diệt cc lạc gio. Cuộc Thập Tự Chinh IV được ức Innxent III triệu tập năm 1202, nhưng d khng c php của ngi, thập tự qun đ dừng chn ở Constantinople để tấn phong một hong đế c lợi cho Ty Phương. Binh lnh khng ngừng bc lột v tn ph thnh phố mỹ miều ny vo năm 1204. Một nh bnh luận viết, "Ngay cả người Hồi Gio cn c lng từ bi hơn." Sự kiện ny đ tạo nn nỗi cay đắng lớn lao trong tm hồn Kit Hữu ng Phương đối với Gio Hội Cng Gio, m cho đến nay vẫn chưa thể hon ton hn gắn, hơn nữa n cn lm mất chnh nghĩa của ton thể phong tro thập tự chinh. ức Innxent III rng động v biến cố ny, nhưng trong Cng ồng Latran IV, ngi đ triệu tập một cuộc thập tự chinh khc để khi phục thnh phố Girusalem. Thập Tự Chinh V (1218-21) tương đối thnh cng nhưng thất bại trong việc ti chiếm Girusalem. Qua phương cch ngoại giao, Hong ế Frederick II xoay sở để chiếm lại Girusalem trong cuộc Thập Tự Chinh VI (1228-29), nhưng chỉ ko di được mười lăm năm. Năm 1291, ất Thnh lọt khỏi tầm kiểm sot của Ty Phương với sự bại trận của cc lực lượng Kit Gio ở Acre. Bi học của cc cuộc thập tự chinh trong việc ti chiếm ất Thnh vẫn cn gi trị cho đến ngy nay. V ức Kit, đừng bao giờ Gio Hội Cng Gio tuyn chiến để ti chiếm lnh thổ, ngay cả ất Thnh; cũng khng nn cho php xảy ra một cuộc chiến giữa cc quốc gia v l do ny.

Trong thế kỷ mười ba, Gio Hội Cng Gio cn phải tiến hnh một mặt trận khc quan trọng hơn. V sự giầu sang v thối nt trong Gio Hội, một vi tổ chức như nhm Cathar v Waldensian đang li cuốn nhiều người Cng Gio u Chu, v cc nhm ny từ chối nhn tnh của ức Kit, tẩy chay cc b tch, v khước từ quyền bnh thing ling của cc linh mục v của Gio Hội. ể đối ph với vấn đề ny, trong thế kỷ mười hai, Gio Hội Cng Gio thiết lập một thủ tục php l để thẩm vấn những người bị tnh nghi l lạc gio. Tiến trnh php l v ta n ny được nổi tiếng dưới tn Ta Thẩm Tra (Inquisition).

Thật kh để chng ta hiểu rằng trong thời ấy người ta khng tin c sự tự do tn gio hay sự khoan dung. Một người sống trong đế quốc hay quốc gia Cng Gio th được cho l phải tin tưởng vo gio huấn Cng Gio. Nếu họ khng tin, họ được coi l nguy hiểm cho x hội v linh hồn của họ bị nguy cơ diệt vong. Gio Hội Cng Gio coi Ta Thẩm Tra l một cch để duy tr sự tinh tuyền của đức tin Cng Gio trong một quốc gia Cng Gio, v để gn giữ linh hồn những người lạc gio khỏi bị tiu vong qua sự ăn năn sm hối v việc chấp nhận đức tin chn chnh. Khoảng giữa thế kỷ mười ba, ngay cả việc tra tấn của nh cầm quyền thế tục cũng được Gio Hội cho l đng, v trn nguyn tắc, th bị đau khổ phần xc ở đời ny cn hơn bị đau khổ trong lửa hoả ngục đời đời. (Nn để  rằng, luật La M, được duy tr ở Ty Phương bởi hong đế Justinian, cho sử dụng sự tra tấn để buộc phải th tội). Tuy nhin, tri với điều tin tưởng thng thường, mục đch của To Thẩm Tra l để tiu diệt tận gốc nạn lạc gio qua sự hon cải những người lầm lạc trở về với đức tin chn chnh. Cũng cần lưu  ở đy, khi ức Grgri IX cho thiết lập cc ta thẩm tra cch vĩnh viễn vo năm 1233, ngi đ chọn cc người từ dng Khất Thực, nhất l tu sĩ dng a Minh, để hon cải dn chng qua Ta Thẩm Tra.

3. Phong Tro Kh Ngho v Cc Dng Khất Thực. Thnh Phanxic Assisi sinh năm 1181, con của một thương gia bun vải của thnh phố miền trung nước  ny. Khi lớn ln, Phanxic nổi tiếng l thch lin hoan v vui nhộn. ược khch động bởi hnh ảnh ho hng của tinh thần hiệp sĩ, Phanxic tham dự cuộc chiến. Sau khi bị thương v bị bắt lm t binh, Phanxic trở về Assisi dưỡng bệnh. Cuộc đời ngi bắt đầu thay đổi. Một ngy kia, khi cầu nguyện trong nh thờ San Damiano, ngi nghe ức Kit trn thnh gi ku gọi ngi "đi dựng lại Gio Hội của Ta, đang đổ nt." Lc đầu, Phanxic tưởng Cha gọi ngi sửa chữa cc ngi nh thờ cũ kỹ, nhưng sau đ ngi hiểu Cha muốn xy dựng lại Gio Hội qua lối sống phc m thật ngho kh, để noi gương ức Kit ngho hn. Vo năm 1209, Phanxic v mười một đồng bạn ln Rma để xin ức Innxent II chấp thuận cho quy luật đơn giản của họ, m trong đ chỉ c một vi ging chữ trch từ Phc m. Lc đầu ức Innxent do dự, nhưng ngi mơ thấy Phanxic đưa tay chống đỡ cc cột trụ của Gio Hội Rma. Kết quả l ức Innxent tn thnh quy luật của Phanxic v cho php Phanxic v cc mn đệ được php rao giảng bất cứ đu m đức gim mục địa phương đồng . Thnh Clara, một người bạn của Thnh Phanxic, đ sng lập dng "Clara ngho hn," một dng nữ Phanxic, v cũng đ pht triển mạnh.

 l khởi đầu của cuộc canh tn vĩ đại nhất lịch sử Gio Hội Cng Gio. Nhm tu sĩ Phanxic t ỏi ấy đ pht triển thnh một dng tu lớn nhất v c ảnh hưởng nhất thời Trung Cổ, vượt xa cc đan viện về số lượng cũng như sự ảnh hưởng. ời sống nhn chứng của cc tu sĩ dng Phanxic thật cần thiết trong một thời đại m Gio Hội ngy cng giu sang v nhiều gio sĩ thật hư hỏng. Tuy nhin, Phanxic khng nhn đến cc khiếm khuyết của Gio Hội hay của gio sĩ, m ngi vẫn hết lng trung thnh v yu qu Gio Hội. Mặc d ngi rất kh ngho v khắc khổ, Thnh Phanxic lun lun yu đời, vui thch trong cc tạo vật của Thin Cha v đặc biệt sng knh nhn tnh của ức Gisu. Ngi sng chế ra hang đ Ging Sinh, v khng như những người lạc gio thời ấy, ngi đặc biệt yu qu b tch, nhất l b tch Thnh Thể. Khi gần chết, Thin Cha đ ban cho ngi năm vết thương của ức Kit trn thn thể -- l một mn qu thch hợp cho những ai yu mến ức Kit bị đng đinh. Ngi từ trần năm 1226, v chỉ hai năm sau, ngi đ được phong thnh.

Thnh aminh Guzman l người Ty Ban Nha sinh năm 1170. Sau khi được thụ phong linh mục, ngi lưu tm đến việc hon cải những người bị ảnh hưởng của lạc gio Albigensian (người Cathar). Ngi nhận thấy rằng, người ta chỉ trở lại đạo qua sự rao giảng hng hồn nhờ vo sự huấn luyện kỹ cng cng với một đời sống chứng nhn đơn sơ v ngho hn. Vo năm 1216, cc mn đệ của ngi được ức Gio Hong Honorius III chấp nhận l Dng Thuyết Gio, sau khi họ du nhập số quy luật của Thnh Augustine. Thnh aminh rất yu mến Thin Cha. Ngi thường nhỏ lệ khi rao giảng hay khi dng Thnh Lễ, v ngi ku gọi cc mn đệ chỉ ni về Cha v với Cha. Ngi từ trần năm 1221 v được phong thnh năm 1234. Cũng giống như Dng Phanxic, Dng aminh trở nn một nguồn canh tn lớn lao, hon cải người lạc gio, v chỉnh đốn cc hiểu biết sai lầm trong thế kỷ mười ba. Cc dng tu khc, tỉ như dng Caml v dng Augustine, cũng đ thi thc Gio Hội trn con đường canh tn của thế kỷ ny.

4. Thần Học, Sự Hiểu Biết v Văn Ha Mới. Thế kỷ mười ba cũng l tột đỉnh của tư duy v văn ha thời Trung Cổ. iều ny được khởi sự từ thế kỷ mười một với việc thnh lập cc trường của địa phận v của thnh phố. Vo khoảng 1170 một trung tm mới cao hơn về học thuật xuất hiện - trường đại học. Lc đầu, đại học được coi l tổ chức hay hiệp hội của cc học giả, m trước tin thu ht hng gio sĩ v được Gio Hội hỗ trợ về ti chnh. Hai đại học lớn được thnh lập ở Bal (chuyn về thần học) v ở Bologna (về luật), nhưng sau đ khng lu l cc trường Oxford (1200), Cambridge (1209), Salamanca (1220), Naples (1224), v cc trường khc. Y học, luật học v thần học l cc mn chnh yếu, v thần học được coi l nữ hong của kiến thức. Phương cch của thần học chủ yếu l nghiền ngẫm (lectio) cc sch thing ling, nhưng với cng trnh chuyển dịch cc văn bản của triết gia Hy Lạp Aristotle từ tiếng Ả Rập sang tiếng Latinh, một phương php mới về l luận để học hỏi thần học được khai sinh. Cc thần học gia muốn chứng minh rằng đức tin Kit Gio th hợp l v sự hiểu biết tự nhin rất thch hợp với quan điểm Kit Gio về vũ trụ v thực thể, v ngay cả hỗ trợ cho đức tin Kit Gio.

Ba vị thần học sng gi của thế kỷ xuất thn từ cc dng Khất Thực: một tu sĩ dng Phanxic, Thnh Bnaventura (1217-74), v hai tu sĩ dng a Minh, Thnh Albert Cả (1200-80) v Thnh Tma Aquinas (1225-74). Thnh Bnaventura p dụng truyền thống lu đời để tm hiểu thần học bằng phương cch b nhiệm, trong khi dng l lẽ để hỗ trợ cho sự xc thực của truyền thống v đức tin. Thnh Albert Cả l một trong những người đầu tin cực lực hỗ trợ tư duy của Aristotle, m trước đy đ bị Rma cấm chỉ trong cc trường đại học v c nguồn gốc ngoại gio. Người học tr nổi tiếng của Thnh Albert, l Tma Aquinas, hăng hi bảo vệ gi trị của Aristotle v hnh thnh một hệ tư tưởng bao gồm Phc m, cc Gio Phụ, v l luận của Aristotle trong một hệ thống hiểu biết vĩ đại, tổng hợp ton thể mặc khải Kit Gio qua đức tin được khai sng bởi l lẽ. Kiệt tc của Thnh Tma l cuốn Tổng Luận Thần Học (Summa Theologica, 1266-74), được coi l cực điểm của thin ti v thật sng sủa. Tri với điều tin tưởng thng thường, Thnh Tma khng bao giờ tch rời đức tin với l lẽ. L lẽ gip con người hiểu biết cch thm su cc chn l đức tin m Thin Cha đ mặc khải. Tuy nhin, Thnh Tma Aquinas khng phải l người nổi tiếng trong thời ấy. Thần học gia v triết gia John Duns Scotus (1266-1308), một tu sĩ Phanxic người T Cch Lan, c đng cc mn đệ hơn. Ngi bất đồng với Thnh Tma về vi điểm quan trọng, nhưng đồng  với thnh nhn về tnh cch nhận thức, hoặc hiểu biết được của mọi sự.

Cc trường đại học khng chỉ l bằng chứng cho sự tiến bộ của văn minh Ty Phương m cn c cc đại văn ho, tỉ như Dante Alighieri (1265-1321). Tc phẩm Divine Comedy (Hi Kịch Thần Thnh) của Dante, một quan điểm văn học về hoả ngục, luyện ngục v thin đng, l tuyệt tc văn chương của mọi thời đại. Roger Bacon (1214-92), một tu sĩ dng Phanxic, l người tin phong trong lnh vực khoa học thực nghiệm. Cc thnh đường kiểu Gtch vt cao ln trời, v cc nghệ nhn sng tc nhiều tc phẩm vĩ đại. Thế kỷ mười ba quả thực l cao điểm của đời sống Gio Hội v văn minh Ty Phương thời Trung Cổ.

Cuối Thời Trung Cổ, Phong Tro Cải Cch v Phản Cải Cch (1300-1650)

Cuối Thời Trung Cổ (1300-1500)

hế kỷ mười ba l thế kỷ đầy kết quả cho Kit Gio v cho Gio Hội cũng như cc gio hong. Tuy nhin, giai đoạn từ 1300 đến 1500 l thời kỳ suy thoi. Giai đoạn nhiều kh khăn ny cn được ghi dấu bằng trận dịch hạch Tử Thần en m n đ cn qut u Chu từ năm 1348 v đ giết chết một phần ba dn số u Chu. Tuy nhin Thin Cha vẫn hoạt động trong Gio Hội Cng Gio v trong x hội giữa biết bao thử thch.

1. Gio Triều Avignon. Triều đại gio hong si nổi của ức Boniface VIII (1294-1303) được tiếp theo bằng một giai đoạn trn bảy mươi năm, 1306-76, m trong thời gian đ cc gio hong cư ngụ ở Avignon, nước Php thay v ở Rma. ức Clment V (lm gio hong từ 1305 đến 1314) di chuyển đến Avignon để trnh p lực chnh trị của , v của cc hong tộc Rma thường gy hấn. Vua Philip của Php hứa che chở v khng ph rối để đổi lấy một vi ảnh hưởng trong chnh sch của đức gio hong. Mặc d cc gio hong ở Avignon vẫn giữ vai tr độc đo của cc ngi l vị chủ chăn của ton thể dn Cha, nhưng tất cả thế giới cn lại đều nghi ngờ rằng cc gio hong ny chỉ ln tiếng ni v lợi ch cho nước Php. Thật vậy, khi tm gio hong trong thời kỳ ny đều l người Php th sự kiện ấy chỉ như thm dầu vo ngọn lửa hồ nghi.

Gio triều Avignon đ bị ph phn bởi cc thnh v cc thi ho, như Petrarch, v cn bởi Thnh Bridget ở Thụy iển (1303-73) v Thnh Catarina ở Siena (1347-80). Cc ngi l nữ ngn sứ m Thin Cha đ dng để thuyết phục đức gio hong phải trở về Rma. Thnh Bridget l một người vợ v l mẹ của tm người con; những thị kiến ngi nhận được từ Thin Cha đ thi thc cc gio hong ở Avignon phải thay đổi lối sống xa hoa v lo cho Gio Hội. Thnh Catarina ở Siena hứa giữ mnh đồng trinh ngay khi cn nhỏ v đ gia nhập dng Ba a Minh. Ngi tận tụy phục vụ người ngho cho đến khi Thin Cha gọi ngi lm ngn sứ. Ngi đ thuyết phục ức Grgri XI trở về Rma năm 1376 v ngi l cố vấn cho đức gio hong kế vị, l ức Urban VI. Mới đy, Thnh Catarina được tuyn xưng l Tiến Sĩ Hội Thnh v cng với Thnh Phanxic Assisi, ngi l quan thầy của nước .

2. "ại Phn Ly" Giữa Cc Gio Hong (1378-1417). Sau khi từ Avignon trở về Rma khng lu, ức Gio Hong Grgri XI từ trần năm 1378. Ci chết của ngi đ đem lại sự khủng hoảng lớn lao cho Gio Hội. Cc hồng y tụ họp ở Rma, v dưới p lực của người Rma, cc ngi đ khn ngoan tuyển chọn một hồng y người  lm gio hong, l ức Urban VI. Nhưng trước sự kinh ngạc của họ, ức Urban đ trừng trị cc hồng y, lun lải nhải đi hỏi họ cải tổ v ngay cả tra tấn hồng y no bất đồng quan điểm. Cc hồng y người Php, sau khi phủ nhận gi trị việc tuyển chọn ức Urban, đ bỏ về Rma v chọn một hồng y người Php l "ngụy gio hong," Clment VII. Sự kiện ny bắt đầu một trang sử buồn thảm của Gio Hội Cng Gio.  l thời gian c đến hai, v sau ny ba người tự xưng l gio hong chnh cống, mỗi người được sự hỗ trợ của một số quốc gia v đế quốc khc nhau.

Vấn đề được đặt ra l lm sao giải quyết kh khăn ny. Khng một gio hong no chịu từ chức, v cc hồng y, gim mục cũng chia rẽ trong sự trung thnh của họ. Một số thần học gia, tỉ như Jean Gerson, l hiệu trưởng ại Học Ba L, trước đy chủ trương rằng thẩm quyền của một cng đồng cao hơn thẩm quyền của đức gio hong; v ngi đ triệu tập một cng đồng để giải quyết vấn đề. Sau cng Cng ồng Constance (1414-18) đ truất phế hai gio hong, khuyến khch vị thứ ba từ chức, v tuyển chọn một gio hong mới, ức Martin V (1417), l người được ton thể Gio Hội cng nhận. Cuộc đại phn ly chấm dứt, nhưng mi cho đến khi uy tn của đức gio hong được khi phục th sự phn ly mới thực sự kết thc. Hậu quả của gio triều Avignon v sự phn ly l khng bao giờ chng ta thấy được vị gio hong thời Trung Cổ c uy thế như ức Innxent III hoặc Boniface VIII. Nhiều Kit Hữu bắt đầu coi cng đồng c uy thế hơn đức gio hong, nhưng điều ny khng đng. Cng ồng Constance l một ngoại lệ, chứ khng phải l quy tắc, được đưa ra như một phản ứng trước tnh trạng nguy kịch của Gio Hội. Sau cng đồng ny, cc gio hong tiếp tục xc nhận quyền bnh v vai tr của cc ngi trong Gio Hội như trước đy.

3. Những Thử Thch của Gio Hội. Cc kh khăn hiển nhin c lin hệ đến vấn đề gio hong đ khiến một số người Cng Gio đặt vấn đề v c khi từ chối thẩm quyền của Gio Hội. Một ph bnh gia thức thời l John Wyclif (1330-84), một học giả của Oxford đ tấn cng học thuyết về sự biến thể của Mnh Thnh v cc tn điều khc. Mặc d ng khng nghin cứu về Kinh Thnh, bản dịch của ng l một trong những cng trnh nổi tiếng. Tư tưởng của Wyclif ảnh hưởng đến nh cải cch Tiệp Khắc, John Hus (1369-1415). Hus l một linh mục Cng Gio bị vạ tuyệt thng năm 1412 v từ chối gio huấn Cng Gio về cc b tch v thẩm quyền của đức gio hong. V ng tấn cng Gio Hội Cng Gio, Cng ồng Constance đ ra lệnh thiu sống ng vo năm 1445 v tội lạc gio.

Sự chỉ trch Gio Hội v việc nổi loạn chống với giới thẩm quyền ngy cng gia tăng về số lượng cũng như tnh cch trầm trọng. Ngay cả một chi nhnh của dng Phanxic m họ tự cho l Linh ạo Phanxic đ tch khỏi Gio Hội Cng Gio, v họ khng thể chấp nhận quyền bnh của Gio Hội khi Ta Thnh giảm bớt tnh cch khắt khe của quy luật Thnh Phanxic về vấn đề sở hữu sch vở hay lm chủ ti sản. Họ tin đon Gio Hội đ đến lc tận cng.

Một thử thch khc của Gio Hội vo cuối thời Trung Cổ l sự suy thoi của thần học Kinh Viện m trước đy đ từng đạt đến cao điểm trong thời Thnh Tma Aquinas v John Duns Scotus. Mặc d trong thời gian ny cũng c cc thần học gia sng gi v thnh thiện, tỉ như Nicholas ở Cusa (1401-64) l người đ viết cuốn The Vision of God, nhưng ni chung thần học Ty Phương đang trn đ suy thoi. Cc thần học gia khng cn nghin cứu Kinh Thnh v cc Gio Phụ, nhưng đ dnh thời giờ để xem xt v bnh luận về cc nhận định của nhau. Nhiều người cn tham dự vo cc cuộc tranh luận v bổ -- tỉ như "bao nhiu thin thần c thể nhảy ma trn đầu một cy kim?" -- cc tranh luận ấy kch thch tr tuệ nhưng lm nguội lạnh tm hồn. Ngay cả xuất hiện một phi triết thần mới gọi l Nominalism (thuyết duy danh), do William ở Ockham (1280-1349) khởi xướng, muốn tch biệt cc lnh vực của đức tin v l lẽ thay v coi chng hỗ tương nhau như Thnh Tma Aquinas v cc học giả Kinh Viện lỗi lạc khc từng chủ trương.

4. Thức Tỉnh Tm Linh. Khi thần học v triết học ngy cng kh khan v tch khỏi đời sống con người th lại c khuynh hướng nhn lại tm hồn để tm cch thức tỉnh tm linh. Nổi tiếng vo cuối thời Trung Cổ l cc nh thần nghiệm Kit Gio, họ tm cch đến với Thin Cha qua tm hồn hơn l tr tuệ. Meister Eckhart (1260-1327), một tu sĩ aminh người ức, l một trong cc vị thần nghiệm đầu tin v c ảnh hưởng nhất, tuy nhin một số học thuyết của ng bị giới chức quyền Gio Hội nghi ngờ. Một năm trước khi chết, năm 1326, Eckhart bị kết tội lạc gio.

John Tauler (1300-61) v Henry Suo (1245-1366) cả hai đều l linh mục dng aminh v l mn đệ của Eckhart. Tauler chủ trương đời sống chng ta phải phản nh đời sống Ba Ngi. Cuốn Sch Nhỏ Về Sự Khn Ngoan Vĩnh Cửu của Suo được coi l sản phẩm tinh tu nhất của khoa thần nghiệm ức. Văn sĩ thần nghiệm John van Ruysbroeck (1293-1381) được một số người coi l vị thnh vĩ đại người Flemin. Anh Quốc cũng c thể tự ho về nhiều nh thần nghiệm: Julian ở Norwich (1342-1416) viết cuốn Mặc Khải của Tnh Yu Thin Cha; cuốn Bậc Tuyệt Hảo của Walter Hilton (c. 1395) l sự trnh bầy r rng nhất v qun bnh nhất của đời sống nội tm vo cuối thời Trung Cổ.

Một phản ứng khc đối với sự nguội lạnh của thần học thời bấy giờ l phong tro Devotio Moderna, loại đạo đức mới, xuất hiện từ cuối thế kỷ mười bốn v lan sang thế kỷ mười lăm. Cc sng tc đạo đức thời ấy trnh tranh luận thần học nhưng lại khng phải l loại thần nghiệm.  l một phương cch thực tiễn suy niệm về cuộc đời Cha Gisu theo một phương cch c thứ tự. Cuốn Gương ức Kit của Thomas  Kempis l một tc phẩm kinh điển của phi ny. Gerard Groote (1340-84) l một trong những người hết sức cổ v phong tro đạo đức mới v khch lệ thnh lập một tu hội đời được gọi l Anh Em của ời Sống Chung, v dng Kinh Sĩ Thnh Augustine ở Windesheim. Một số dng tu khc đ canh tn vo thời kỳ ny, tỉ như cc tu sĩ Phanxic Nghim Thủ dưới sự dẫn dắt của Thnh Bernadine ở Siena (c. 1444) v Thnh Gioan ở Capistrano (c. 1456). Một số dng của cc đan sĩ Biển ức v Kinh Sĩ Augustine cũng canh tn, kể cả dng m Martin Luther gia nhập sau ny.

Trong Kit Gio ng Phương, một phương php cầu nguyện được gọi l hesychasm, hay cầu nguyện bằng con tim, trở nn phổ thng trong thế kỷ mười ba v mười bốn. Gregory Palamas (1296-1359), một vị thần nghiệm vĩ đại của Gio Hội ng Phương, v cc người khc đ cổ v hnh thức cầu nguyện ny gồm việc lập đi lập lại cch lin tục tn ức Gisu (hoặc một lời nguyện ngắn như "Lạy ức Gisu Kit, Con Thin Cha, xin thương xt ti"). Những lời nguyện ấy nhịp nhng với hơi thở. Mục đch l cầu nguyện lin lỉ, lun lun nhắm đến Thin Cha. Một hợp tuyển văn bản của cc Gio Phụ ng Phương thường được gọi l Philokalia lm nền tảng cho sự tu đức ny.

Trong cc vị thần nghiệm v thụ khải của cuối thời Trung Cổ c Thnh Jeanne d'Arc (1412-31). Ngay từ khi mười ba tuổi, thnh nữ đ được nghe tiếng cc thin thần v cc thnh m cc vị ấy cho biết sứ vụ của thnh nữ l gip vua Charles VII nước Php thot khỏi sự kiềm tỏa của Anh. Tin rằng thị kiến của Jeanne d'Arc l c thật, nh vua đ giao cho thnh nữ một đạo qun để ti chiếm cc thnh luỹ của Php. Trong một cuộc chiến, thnh nữ bị bắt v bị gio quyền Anh kết n l lạc gio v bị thiu sống. Hai mươi lăm năm sau, thnh nữ được minh oan, v năm 1920, ngi được tuyn xưng l thnh. Thnh Jeanne d'Arc quả thật l vị thnh đặc biệt v ngoại lệ trong thời kỳ xo trộn.

5. Những Nguyn Do Căn Bản Cuộc Cải Cch Tin Lnh. C những bng nổ thức tỉnh tm linh vo cuối thời Trung Cổ, nhưng thảm kịch dẫn đến cuộc Cải Cch l sự cải tổ v canh tn tm linh ấy khng ảnh hưởng g đến dng sinh lực của Gio Hội Cng Gio. Từ cc gio hong cho đến thường dn đều c những hnh động cản trở sự canh tn. Cc gio hong phải đương đầu với sự pht sinh của chủ nghĩa dn tộc v phải đối ph với cc thi tử, l những người chỉ cho php Gio Hội địa phương được thi hnh sự cải tổ với một gi no đ. Cc gio hong buộc phải k kết cc thoả ước với cc quốc gia, v cc nh cầm quyền đạt được nhiều lợi nhuận trong việc thao tng Gio Hội. Khi tnh hnh ti chnh của đức gio hong ngy cng tệ hại, họ đ nghĩ ra cc phương cch gia tăng lợi tức cho đức gio hong v đ đưa đến cc hậu quả thật xấu xa. Trong thời kỳ ny, nhiều nh cầm quyền thế tục cũng trở nn gim mục hay tu viện trưởng nhằm kiểm sot Gio Hội v kiếm lợi tức. Cc gio hong tm cch lấy lại ti chnh từ cc nh cầm quyền thế tục bằng cch gia tăng tiền thuế nộp cho đức gio hong về cc chức vụ trong gio hội. Nếu cc thi tử muốn kiểm sot Gio Hội th t nhất họ phải trả một gi no đ. Thi bun thần bn thnh ny lun lun bị kết n l tri với lun l. Một số nh cầm quyền dn sự mua đến hai ba chức vụ trong Gio Hội (pluralism) v họ khng mng g đến việc chăm sc gio dn nhưng họ thu mướn người khc lm cng việc ny (absenteeism). Do đ, cc gim mục trong Gio Hội thường l những người giầu c hoặc thuộc giới qu tộc, họ khng lo lắng g đến Gio Hội nhưng dng chức vụ ny để được lợi lộc cho mnh. Khi cần ti chnh, họ gia tăng lệ ph cc trung tm hnh hương hoặc bn cc n x. n x được Gio Hội ban pht như một đảm bảo cho người tn hữu khỏi phải chịu hậu quả của tội lỗi (tỉ như, hnh phạt nơi luyện tội) sau khi chết. Lẽ ra n x được ban pht như để nhn nhận đời sống tốt lnh của người tn hữu, nhưng vo cuối thời Trung Cổ, n x được bun bn như một mn hng. Tetzel l một tu sĩ dng a Minh chuyn mn bn n x đến độ Luther phải nổi nng v chống đối Gio Hội. Tetzel thường ru rao rằng: "Khi đồng tiền leng keng rơi vo kho bạc th một linh hồn lại dzọt vo thin đng."

Hng linh mục v ph tế của Gio Hội Cng Gio cũng trở nn tồi tệ v thiếu gio dục v thối nt khắp nơi. Nhiều tu sĩ ngho v hủ ha đ ăn ở với cc phụ nữ bất kể luật độc thn của Gio Hội. Ngay cả cc dng Khất Thực cũng mất nhiệt huyết v trở nn chủ đề cho người đời chm biếm, cc tu sĩ ny bị mỉa mai l đối thủ của phường trộm cướp, v l cc người ăn my c chnh nghĩa khi họ chỉ thch xin tiền chứ khng muốn xin thực phẩm.

Gio dn Cng Gio cũng khng mng đến việc canh tn trong Gio Hội. ời sống đạo đức của họ l việc sng knh bề ngoi đối với cc thnh v ức Maria, thch đi hnh hương để được n x m khng cần hiểu biết chn l căn bản của đức tin Kit Gio. Nếu cc gim mục v linh mục lười biếng trong việc giảng dạy th khng thể đổ lỗi cho người gio dn l thiếu hiểu biết.

Lm thế no Gio Hội Cng Gio c thể cải tổ trong một tnh trạng đng buồn như vậy? Cc gio hong th bận tm với vấn đề chnh trị, v hầu hết cc gio hong từ giữa thế kỷ mười lăm trở đi, đều lưu tm đến việc hỗ trợ phong tro Phục Hưng, l một ln sng văn ha v học thuật đang cn qut u Chu. Trong một kha cạnh no đ, đy l điều rất tốt. Cc gio hong thời Phục Hưng muốn chứng tỏ rằng Gio Hội lun hậu thuẫn cho sự học hỏi, nghệ thuật, m nhạc, v văn chương. ức Gio Hong Julius II đặt vin đ đầu tin cho ền Thnh Phr ở Rma v thu Bernini, Raphael, v Michaelangelo -- những nghệ nhn vĩ đại của thế giới thời ấy -- cung cấp cc tc phẩm điu khắc, hội họa, kiến trc cho thnh đường. Tuy nhin, ph tổn lớn lao ny đ khiến cc gio hong khng cn lưu tm đến tnh hnh tm linh kiệt quệ của Gio Hội.

Một vi gio sĩ v thi tử thc giục cc gio hong tổ chức cng đồng để canh tn Gio Hội. Sau nhiều lần do dự, v sợ rằng cng đồng sẽ cướp quyền của đức gio hong hoặc sợ bị nh cầm quyền dn sự kiểm sot, sau cng ức Gio Hong Julius II đ triệu tập Cng ồng Latran V ở Rma năm 1512. Cng đồng chấm dứt năm 1517, dưới thời ức Gio Hong L X, ngay khi sự Cải Cch Tin Lnh bắt đầu nhen nhm. Cng đồng đ ph chuẩn nhiều sắc lệnh canh tn c thể ngăn chặn được cuộc Cải Cch Tin Lnh, nhưng v sự thiển cận v tnh cch trần tục của ức L X (lm gio hong từ 1513 đến 1521) nn hầu hết cc sắc lệnh cải tổ của cng đồng đ khng được thi hnh. Ngoi ra, một số gim mục của Gio Hội cũng khng mng g đến chuyện canh tn.

Chng ta c thể tự hỏi tại sao khng c người Cng Gio no dm ln tiếng, đi hỏi Gio Hội phải cải tổ. Chắc chắn l c. Ngoi những người khởi đầu cuộc canh tn tm linh v cải tổ dng tu, cn c một tổ chức Kit Gio được gọi l Humanist (Nhn Bản). ược dẫn đầu bởi học giả Erasmus ở Rotterdam (1465-1536), cc thnh vin Humanist l những tr thức Cng Gio, họ buồn v sự suy sụp của thần học Kinh Viện v sự gia tăng của phi Nominalist (hữu danh v thực). Họ quyết định khi phục tư duy Cng Gio đặt nền tảng trn Phc m v văn bản của cc Gio Phụ. Erasmus sng tc rất nhiều trong lnh vực ny, cũng như cực lực chm biếm lối sống sai lạc của người Cng Gio. Tuy nhin, sự tro phng v chm biếm cũng như sự lỗi lạc của Erasmus khng đủ để canh tn Gio Hội. Tnh trạng Gio Hội thời bấy giờ đ đến lc m chỉ c tnh kh nng nẩy v cực kỳ nghim trọng của Martin Luther mới khch động được việc cải tổ đến độ lung lay v chia cắt Kit Gio.

Sự Cải Cch Tin Lnh (1517-1650)

1. Martin Luther (1480-1546). Một sử gia đ viết: "Cuộc Cải Cch xảy ra khng v u Chu qu trần tục m l v qu đạo đức." Martin Luther, một người cục mịch thuộc thnh phần nng dn ức, đ pht sinh chủ thuyết tn gio l tưởng của người dn u Chu. ng cũng l một tu sĩ dng Augustine rất nghim nhặt v đ chăm chỉ học hnh để trở thnh một gio sư Kinh Thnh của ại Học Wittenberg nước ức. Khi l tu sĩ, ng khng c bnh an khi cố gắng xa bỏ mặc cảm tội lỗi qua sự sm hối v từ bỏ chnh mnh, nhưng ng cảm thấy thoải mi khi nhận thức rằng con người được cng chnh ha chỉ bởi lng tin, như Thnh Phaol đ giải thch trong thư gửi tn hữu Rma. y l yếu tố then chốt đ khiến Luther nim yết Chn Mươi Lăm Luận ề về n X ln cửa nguyện đường ở Wittenberg năm 1517. ng phản đối người Cng Gio khi lệ thuộc vo cng việc lnh, d bất cứ việc g, kể cả n x, để được cứu độ v được tha tội.

iều cay đắng của Cải Cch Tin Lnh l hầu hết những g Luther tin tưởng v chủ trương lại l cc học thuyết chnh trực của Cng Gio nhưng đ bị biến dạng bởi sự lạm dụng v thực hnh sai lầm trong Gio Hội, tỉ như bn n x v vụ lợi. Khng may, sự chỉ trch của Luther về những hủ tục c thực ny đ khng được để  đến. ức Gio Hong L X chỉ ra lệnh cho vị bề trn của Luther phải sửa sai ng, coi đ như một tu sĩ phản loạn dm đặt lại vấn đề thẩm quyền ban n x của Gio Hội.

Lc đầu, Luther khng c  định từ bỏ Gio Hội Cng Gio, nhưng ng cũng từ chối khng rt lại cc tuyn bố cho đến khi được điều trần trước một hội đồng. Năm 1519, ng đến Leipzig để gặp thần học gia Johannes Eck. V Eck đ đưa đường chỉ lối cho Luther từ chối thẩm quyền của cc gio hong cũng như cc cng đồng, v coi Phc m như nguồn thẩm quyền duy nhất. (Một trong những thnh quả đng kể sau ny của Luther l việc chuyển dịch Phc m sang tiếng ức, nhờ đ, sau khi pht minh ra my in, mỗi một người Tin Lnh Luther đều c một quyển Phc m bằng tiếng mẹ đẻ của mnh). ến lc ny, Luther khng cn coi mnh l một người Cng Gio nữa; do đ ng viết ba luận đề khước từ quyền bnh của Gio Hội Cng Gio v cc gio hong, tẩy chay cc b tch của Gio Hội (ngoại trừ b tch Rửa Tội, Thnh Thể, v giải tội), v ng ku gọi cc thi tử Kit Gio ở ức hy đứng ln thnh lập gio hội tự trị. Tất cả đ xảy ra đng như vậy. Hầu hết cc thi tử ức đều muốn thot khỏi thẩm quyền v chế độ thuế kha của Rma, do đ họ ủng hộ Luther v bổ nhiệm cc gim mục cho Gio Hội Luther của họ. Tại Nghị Viện ở Worms năm 1521, Luther bị Gio Hội Cng Gio chnh thức phạt vạ tuyệt thng với sắc chỉ Exsurge Domine, v ng đ đốt sắc chỉ ny cũng như một số sch Cng Gio. ối với người Cng Gio, sự khước từ quyền bnh Gio Hội của Luther l một thảm kịch lớn lao, khng chỉ v n khởi đầu một ngăn cch trong nhiệm thể của ức Kit, nhưng cn v sự canh tn tch cực v cần thiết m lẽ ra Luther đ c thể hon tất trong lng Gio Hội Cng Gio.

V cuốn sch ny chủ yếu chỉ đề cập đến lịch sử Gio Hội Cng Gio, do đ chng ti khng đi xa hơn trong việc bnh trướng của Gio Hội Luther. Tuy nhin, thật đầy đủ để ni rằng gio phi Luther l hnh thức Tin Lnh gần với Cng Gio nhất, v Luther cn giữ lại nhiều kha cạnh của đức tin v truyền thống Cng Gio, ngoại trừ những g ng cho l đối nghịch với Phc m. Cc ging Cải Cch khc ngy cng tch biệt với đạo Cng Gio.

2. Jean Calvin (1509-64). Jean Calvin l người Php, v sau khi học thần học v luật ở Bal khi cn trẻ, bỗng dưng ng chuyển hướng sang cc quy tắc của phong tro Cải Cch được Luther khởi xướng. Sau đ, Calvin định cư ở Geneva, Thụy Sĩ, l nơi ng chủ trương sự tổng hợp thẩm quyền giữa nh nước v Gio Hội, m địa vị hng đầu được trao cho Gio Hội. Trong thuyết chnh trị thần quyền ny, Calvin g p ra một lối sống Kit Hữu nghim nhặt v khắc khổ tương tự như cc đan viện thời trung cổ. John Knox (1513-72) ở T Cch Lan, sau khi đến Geneva, gọi đời sống đ l "trường phi học hỏi về ức Kit tuyệt hảo nhất trn mặt đất kể từ thời cc tng đồ," v ng đ đưa chủ thuyết Calvin về T Cch Lan để trở thnh Gio Hội Presbyterian.

Văn bt vĩ đại của Calvin l cuốn Cc Tổ Chức Kit Gio, nền tảng thần học của truyền thống Cải Cch. Calvin tẩy chay mọi tn điều khng r rng ghi trong Phc m v chỉ tập trung đức tin vo Lời Cha m thi. Gio đường của ng mu trắng v thật trống trải. Khng c bn thờ, tượng ảnh, đn organ, hay knh mầu. Mọi vết tch Cng Gio đều bị xo sạch, ngoại trừ Phc m. L thuyết của Calvin được tranh luận si nổi nhất l Thuyết Tiền ịnh, ng cho rằng ngay từ ban đầu Thin Cha đ tiền định cho những ai được cứu rỗi v những ai bị luận phạt, do đ, cng trạng con người khng c gi trị g. V được tiền định, những người được chọn chắc chắn sẽ sinh kết quả tốt đẹp qua sự chnh trực v đời sống tốt lnh của họ.

Giấc mơ hon cải ton thể nước Php của Calvin phần no được thể hiện với sự bnh trướng của phi Huguenot trong thế kỷ mười bảy.

3. Cuộc "Cải Cch Triệt ể". Jean Calvin tch rời khỏi đức tin Cng Gio một cch triệt để hơn Martin Luther. Tuy nhin, lại c những nhm Tin Lnh Cải Cch tch biệt xa hơn với đức tin Cng Gio. Huldreich Zwingli (1484-1531) khởi sự một nh thờ trong thnh phố Zurich, Thụy Sĩ, v chủ trương rằng Bữa Tiệc Ly chỉ l một bữa tiệc c tnh cch tưởng nhớ, do đ khng c sự hiện diện thực sự của ức Kit. Một cch cay đắng, Luther bất đồng với Zwingli về điểm ny trong cuộc Hội m ở Marburg năm 1529.

Trước khi từ trần trong cuộc chiến năm 1531, Zwingli ra lệnh dm chết một số người ở Zurich, l những người nhất định phải ti rửa tội người lớn v chủ trương chỉ c sự rửa tội người lớn mới c gi trị. Những người ny được gọi l Anabaptist (ti tẩy) v họ đ đi qu xa. Họ từ bỏ Zurich để thiết lập cc cộng đon nhỏ b, sống khắng kht trong cc vng hẻo lnh ở Moravia về pha đng. Trong thời gian ny, tn Anabaptist được dng để chỉ nhiều tổ chức khc nhau, nhưng chung quy, họ đều cho rằng tn điều của người Cng Gio v Tin Lnh th qu cực đoan. Một người Anabaptist l Thomas Munzer, đ xch động cuộc cch mạng nng dn, v "Vua Munster" l John ở Leiden, đ tấn chiếm một thnh phố v cho php tnh dục bừa bi ở đy. Một vi người Anabaptist v trch nhiệm ny đ khiến một số Kit Hữu đch thực bị bch hại v cng d man, tỉ như những người Hutterite ở Moravia, m họ cng chia sẻ ti sản v sống một cch m đềm v sing năng, v những người Mennonite ở Ha Lan, l những người theo chủ nghĩa ha bnh v sống rất khắc khổ. C lẽ trong thời kỳ ny, những người Anabaptist chết v đức tin nhiều hơn bất cứ người Kit Gio no khc. Họ bị bch hại bởi người Cng Gio v cả người Tin Lnh, v họ từ chối việc sử dụng vũ lực để tự vệ.

4. Cuộc Cải Cch ở Anh Quốc. Chng ta c thể nhận thấy ba ging Cải Cch Tin Lnh trước đy -- Luther, Calvin v Anabaptist -- ngy cng t giống với Gio Hội Cng Gio m họ đ tch biệt. Trước đy, nguyn tắc của Cng Gio l sự hợp nhất của đức tin, by giờ được thay thế bằng nguyn tắc của Tin Lnh l sự tinh tuyền của đức tin, cng ngy cng c nhiều tổ chức phn lập, mỗi một tổ chức đều cho rằng mnh tinh tuyền hơn v trung tn hơn với phc m của ức Gisu Kit. Dựa trn nguyn tắc ny, sự Cải Cch đ khng thể trnh được việc phn chia Gio Hội thnh nhiều thực thể khc nhau. Tuy nhin, nhận định ny khng lm xao xuyến nhiều người Tin Lnh m họ cho rằng ức Gisu đ thnh lập một thực thể v hnh, thing ling bao gồm tất cả những ai tin vo ức Kit theo như họ nghĩ, chứ khng phải một thực thể hữu hnh, c qu trnh lịch sử đang hiện diện trong hnh thức hợp nhất trn thế giới như người Cng Gio hiểu biết về gio hội. y l một trong những khc biệt quan trọng trong sự hiểu biết giữa người Cng Gio v hầu hết người Tin Lnh.

Tuy nhin, gio hội Cải Cch c quan điểm rất gần với Cng Gio, t ra l lc ban đầu, đ l Gio Hội Anh Quốc, Anh Gio. V l do lun l hoặc chnh trị, Gio Hội ny được thnh lập bởi Vua Henry VIII của nước Anh. Trước đ, Henry được một gio hong đặt lm Người Bảo Vệ ức Tin. Sau đ, ng quyết định li dị người vợ của mnh l b Catherine ở Aragon, chỉ v b khng sinh được con trai để thừa tự. ức Gio Hong Clment VII từ chối khng cho php Henry li dị. Sau khi ức Hồng Y Wolsey, l Tổng Gim Mục của Canterbury, khng thuyết phục được đức gio hong để ban cho nh vua điều ny, Henry đ cch chức Wolsey năm 1529, v bổ nhiệm một người bạn tn cẩn l Sir Thomas More, một luật sư Cng Gio ln lm quan chưởng ấn của Anh. Thomas More, một người Cng Gio trung thnh với đức gio hong, khẳng định rằng ng chỉ chấp nhận chức vụ ny nếu khng dnh lu đến vấn đề li dị của nh vua. Vo năm 1534, khi Henry tự xưng l thủ lnh tối cao của Gio Hội Anh v cắt đứt lin hệ với Rma, Thomas More đ từ chối khng chịu tuyn thệ trung thnh với nh vua dưới danh hiệu ny, v ng cũng từ chối khng cho biết l do. Trn phương diện luật php, lẽ ra cuộc đời của Thomas More đ được bnh an v sự, v luật lệ của Anh cho rằng im lặng l đồng . Tuy nhin, Henry khng để sự "sơ hở" của luật php dung tng kẻ chống đối mnh, nhất l một người nổi tiếng trong nước như Thomas More, do đ Thomas More đ bị chm đầu vo năm 1535, như một vị tử đạo v đức tin Cng Gio. John Fisher, đức gim mục của Rochester cũng bị chm đầu, sau ny cả hai vị đều được Gio Hội Cng Gio tuyn xưng l thnh.

Mặc d khởi đầu của Anh Gio l sự bất đồng với Cng Gio chỉ ở một điểm -- thẩm quyền lnh đạo của đức gio hong -- dưới thời cc nh lnh đạo sau ny, Anh Gio ngy cng bị ảnh hưởng của Calvin v cng giống Tin Lnh về phương diện đức tin. Người Cng Gio trong thế kỷ mười su v mười bảy bị bch hại một cch cay đắng ở Anh. Những người theo đức gio hong được coi l phần tử ph hoại lm suy yếu nh nước, nhất l sau khi Guy Fawkes, một người Cng Gio, mưu toan ph vỡ Nghị Viện Anh nhưng bất thnh. Tuy nhin, sau nhiều thế kỷ, một phần lớn Anh Gio đ trở về với đặc tnh của Cng Gio, v do đ ngy nay, nhiều người Anh Gio tự coi họ l người Cng Gio hơn l người Tin Lnh.

Sự Cải Cch Cng Gio (1500-1650)

Chắc chắn l Gio Hội Cng Gio cần phải cải tổ vo năm 1500, khi bắt đầu nhen nhm sự Cải Cch Tin Lnh. C nhiều người Cng Gio đ cố gắng canh tn Gio Hội trước cả Luther v đ đạt được t nhiều thnh cng. ức Hồng Y Jimenes de Cisceros, vị lnh đạo Cng Gio Ty Ban Nha từ 1495-1517, đ đem lại nhiều cải tổ trong Gio Hội Cng Gio Ty Ban Nha. Ở , tổ chức Hội Dng Về Tnh Yu Thin Cha, được thnh lập ở Genoa năm 1497, l một hội đon do gio dn tổ chức để nn thnh v phục vụ tha nhn. Những người Cng Gio như Erasmus ở Rotterdam v John Colet ở Anh đ cng khai ln tiếng, than thở về sự suy đồi tm linh của Gio Hội Cng Gio. Cng ồng Latran V đ ph chuẩn nhiều sắc lệnh cải tổ.

Tuy nhin, nhiều người Cng Gio, kể cả đức gio hong, đ khng coi trọng việc cải tổ Gio Hội cho đến khi cc cuộc cải cch Tin Lnh bng nổ một cch to bạo v tch khỏi sự hiệp nhất với Gio Hội Cng Gio. Một hậu quả tch cực của Cải Cch Tin Lnh l n đ lm pht sinh cc nỗ lực cải tổ v canh tn một cch cần mẫn trong lng Gio Hội Cng Gio. Mặc d người Cng Gio khng thể đồng  rằng việc chia cắt Gio Hội của ức Gisu l chnh đng, (v do đ cực lực chống đối cc nh cải cch Tin Lnh), cc nh lnh đạo v gio dn Cng Gio trong thế kỷ mười su nhận thức rằng họ phải sm hối v đ thất bại trong việc cải tổ. Họ bắt đầu tha thiết canh tn trong lng Gio Hội.

1. Canh Tn Qua Cc Dng Tu. Cuộc Cải Cch Cng Gio được pht động bởi việc thnh lập cc dng tu v tổ chức mới, cũng như việc cải tổ cc dng hiện c. Một trong những quan tm chnh yếu của cuộc cải cch Cng Gio l việc tm kiếm hng gio sĩ thnh thiện, hăng say v sống độc thn để dẫn dắt Gio Hội trong sự canh tn. Dng dẫn đầu l Dng Tn, được sng lập bởi Thnh I-Nh ở Loyola năm 1534 v được đức gio hong cng nhận vo năm 1539. I-Nh l một qun nhn Ty Ban Nha bị thương chn trong cuộc chiến năm 1521. Trong thời gian bnh phục, I-Nh đ đọc về cuộc đời ức Kit v hạnh cc thnh, v điều ấy đ đem lại cho ngi một niềm vui lớn lao đến độ ngi quyết định dnh trọn cuộc đời để phục vụ Thin Cha trong Gio Hội Cng Gio. Sau khi được gio dục kỹ lưỡng, I-Nh đ tuyển su người để thnh lập một tu hội -- trong đ c Thnh Phanxic Xavi, một nh truyền gio nổi tiếng. Bất kể những nghi ngờ thường xuyn của Ta Thẩm Tra, sau cng tu hội của I-Nh đ được đức gio hong chuẩn nhận. Vng phục Gio Hội Cng Gio v đức gio hong l đặc điểm của Dng Tn. Nh dng khởi sự bằng việc gio dục người m chữ v người ngho, nhưng sau đ vi năm nh dng dạy cả cc thi tử v vua quan. Cc tu sĩ Dng Tn cũng l cc nh truyền gio vĩ đại; Thnh Phanxic Xavi đ đem Tin Mừng đến cho Ấn ộ v Nhật Bản năm 1541. Sau ny, việc bảo vệ đức tin l cng việc chnh của cc cha Dng Tn. Thnh Phr Canisius ở ức đ viết sch gio l Cng Gio đến nỗi người Tin Lnh cũng phải khen ngợi. Thnh Robert Bellarmine l một thần học gia nổi tiếng v l người hướng dẫn cuộc canh tn của Cng ồng Triđentin. Sau cng, cuốn Rn Luyện Tm Linh của Thnh I-Nh trở thnh kinh điển của linh đạo Kit Gio v l nền tảng cho cc cuộc tĩnh tm của Dng Tn cũng như để nhận thức tm linh.

Mặc d Dng Tn trở nn dng lớn nhất v c ảnh hưởng nhất của cuộc cải cch Cng Gio, nhiều nh dng khc cũng gp phần canh tn Gio Hội Cng Gio. Trong số ny c Dng Capuchin -- một nhnh biến cải của Dng Phanxic v chỉ đứng sau Dng Tn về sự ảnh hưởng -- Dng Thatin, Dng Smasca, v Dng Thnh Phaol (Barnabites). Cc dng tu nữ, như cc nữ tu Ursulin (1535), cũng c ảnh hưởng trong sự canh tn Gio Hội, cũng như cc hội dng (Oratory) -- l nhm người cng ch hướng để cầu nguyện v phục vụ m trong đ c cả gio dn. Hội dng của Thnh Philip Nri, thnh lập ở Rma năm 1517, rất nổi tiếng v rất c kết quả. Thnh Philip Nri, vị thnh vui vẻ, quan thầy của giới trẻ v l nguồn cảm hứng cho mọi Kit Hữu.

2. Cng ồng Canh Tn: Cng ồng Triđentin (1545-63) v Cc Hậu Quả. Mặc d cc tổ chức ni trn c ảnh hưởng tch cực, Gio Hội Cng Gio vẫn cần ngồi lại với nhau để tm cch canh tn qua cc phương cch của một cng đồng, nơi quy tụ cc gim mục. Cc gim mục cần đồng  với nhau về cch đp ứng với cuộc Cải Cch Tin Lnh v những tiến trnh cần thiết để cải tổ v canh tn Gio Hội Cng Gio. Sau nhiều lần tr hon, ức Gio Hong Phaol III đ khai mạc Cng ồng Triđentin năm 1545. Mặc d nhiều nh lnh đạo Cng Gio, tỉ như ức Hồng Y Gaspar Contrarini, tm cch ho giải Gio Hội Cng Gio với cc gio phi Tin Lnh khc nhau, nhưng vo năm 1545, sự tch biệt giữa Cng Gio v Tin Lnh cn qu su đậm v qu đau lng để c thể hy vọng một sự hợp nhất trong Gio Hội của ức Kit ở Ty Phương. Do đ, Cng ồng Triđentin bắt đầu lm sng tỏ v xc định những g l gio huấn của Gio Hội, nhất l những điểm khng được Tin Lnh thừa nhận. Triđentin xc nhận đức tin Cng Gio trong bảy b tch do ức Kit thiết lập; sự cng chnh ha của một người l bởi đức tin được thể hiện qua cng việc tốt lnh hay bc i; Thin Cha mặc khải cho Gio Hội qua Phc m v truyền thống tng đồ; v bản chất của Thnh Lễ l một sự tưởng nhớ hay ti diễn sự hy sinh duy nhất của ức Gisu trn đồi Canv xưa. Cng ồng Triđentin cn chấn chỉnh nhiều lạm dụng bị người Cng Gio cũng như Tin Lnh ln n. Hnh thức mua n x bị hủy bỏ v đề cao việc sng knh cc thnh v ức Maria một cch thch hợp. Một trong những thnh quả quan trọng của Cng ồng l hnh thnh hệ thống đo tạo chủng sinh. Mỗi một gio phận sẽ thiết lập một chủng viện để đo tạo v gio dục cc linh mục. Kết quả l cc linh mục triều c học thức hơn v tm hồn thanh khiết hơn để rao giảng Phc m v l gương sng cho gio dn.

Trước Cng ồng Triđentin đ c nhiều cng đồng khc lưu tm đến việc canh tn Gio Hội Cng Gio. Nhưng Triđentin thật khc biệt, v hầu hết cc sắc lệnh cải tổ đều được tiến hnh v c hiệu lực. Mặc d nhiều nh cầm quyền v nhiều quốc gia đ tch rời khỏi Gio Hội Cng Gio v hậu quả của sự Cải Cch Tin Lnh, một cch tổng qut, những người cn trung thnh với Cng Gio đều tch cực hỗ trợ sự canh tn đạo Cng Gio. Hầu hết cc gio hong từ cuối thế kỷ 16 trở về sau đều coi sự cải tổ v canh tn tm linh l điều tin quyết, cũng như cc gim mục, tỉ như Thnh Charles Borromeo, l tổng gim mục của Milan từ 1565 đến 1585. Thần Kh của ức Kit v tin mừng của Người lại chan ha một cch sung mn qua Gio Hội Cng Gio v được thấy r qua vị thủ lnh trần thế v mọi phần tử của Gio Hội.

ng buồn l v hậu quả của sự Cải Cch Tin Lnh, Gio Hội Cng Gio giờ đy khng cn tnh cch hon vũ như trước nữa. Gio Hội phải thắt chặt kỷ luật hơn v nhận ra căn tnh của mnh, qua việc rt ra khỏi cc sinh hoạt trần tục đến một mức độ no đ để xc định lối sống v căn tnh của Gio Hội. Một số người ni rằng Gio Hội Cng Gio trở nn một gio hội thnh tr -- biết r về căn tnh của mnh nhưng ở thế thủ v sự chống đối của cc gio phi Tin Lnh.

Tuy nhin, một ci nhn khc về Gio Hội Cng Gio sau Cải Cch l hy coi đ như một gio hội đ được thanh luyện, canh tn, v phản nh đời sống ức Kit r rng hơn.  l một ma xun mới, ma hoa đức tin bừng nở v nhiều người Cng Gio đạo đức hơn. Việc sng knh ức Maria v cc thnh được thanh lọc v canh tn. Cng ồng Triđentin khuyến khch người Cng Gio sing năng rước lễ -- tối thiểu một tuần một lần -- v thường xuyn đi xưng tội. Việc thờ phượng Thin Cha trong B Tch Thnh Thể được khuyến khch qua cc giờ chầu. Tuy Thnh Lễ vẫn cn được cử hnh bằng tiếng Latinh hơn l tiếng địa phương, cc sch lễ v những phương tiện sng knh khc đ gip gio dn tham dự Thnh Lễ sốt sắng hơn.

3. Cc Vị Thần Nghiệm Cng Gio v Cc Thnh Hoạt ộng X Hội. Thời kỳ cực lực canh tn ny cn được ghi dấu bởi sự xuất hiện đng đảo cc vị thần nghiệm v cc thnh. Khoa thần nghiệm l phương cch nhận biết Thin Cha một cch trực tiếp qua tm tr hay linh hồn, nhận biết Thin Cha bằng con tim. Cc vị lnh đạo Cng Gio rất e d về khoa thần nghiệm, v sợ rằng khi qu ch trọng đến cảm nghiệm hay tm tnh c nhn, rất c thể người gio dn khng nhận ra đ l sự lừa gạt của ma qủy hay c thần. Tuy nhin, Thin Cha đ tạo nn nhiều vị thần nghiệm vĩ đại trong thời kỳ ny, nhất l ở Ty Ban Nha. Thnh Trsa ở Avila (1515-82) l một người Ty Ban Nha gia nhập dng Caml khi hai mươi tuổi v sống một cuộc đời bnh thường cho đến năm 1556. Vo lc ấy, sau khi trải qua mười lăm năm kh khan trong việc cầu nguyện, Thnh Trsa c được một điều m ngi gọi l sự hon cải lần thứ hai, v bắt đầu cảm nghiệm cch cầu nguyện huyền b -- nhiều khi được thấy hoăc nghe tiếng ni của Cha. Ngi trở nn người cực lực cải tổ dng Caml, sng lập dng nữ tu Caml đi chn đất v mười lăm chi nhnh khc trước khi từ trần. Cc sch của thnh nữ, gồm cuốn Tự Truyện, ường Trọn Lnh, v Thnh Tr Nội Tm, được coi l kinh điển tu đức.

Thnh Trsa rất c ảnh hưởng đến một tu sĩ Caml người Ty Ban Nha khc, đ l John de Yepes (1542-91), thường được gọi l Thnh Gioan Thnh Gi. L một vị thần nghiệm, đời sống thnh nhn phải đau khổ nhiều v ngi đ diễn tả phương cch đến với Thin Cha qua những tăm tối v đau khổ trong cc sch của ngi: m Tối của Linh Hồn, ường Ln Ni Caml, Ca Vịnh Tm Linh, v Sống Lửa Tnh Yu.

Gio Hội Cng Gio Php sau thời Cải Cch đ tạo được nhiều vị thnh nổi tiếng, như Thnh Francis de Sales (1567-1622), Thnh Jeanne de Chantal (1572-1641), v Thnh Vincent de Paul (1581-1660). Thnh Francis de Sales l gim mục của Geneva, Thụy Sĩ từ 1602 đến 1622, ngi nổi tiếng l một cha sở giỏi v l một người thng minh xuất chng. Cuốn sch của ngi, Dẫn Nhập Vo ời Sống ạo ức v Luận ề về Tnh Yu Thin Cha, l hướng dẫn tm linh cho những người tầm thường muốn nn thnh qua cc phương tiện đời sống hng ngy. Qua sự rao giảng v văn bt của ngi, thnh nhn đ thu ht được hng ngn người Tin Lnh Thụy Sĩ trở về với đức tin Cng Gio. Ngi được tuyn xưng l Tiến Sĩ Hội Thnh, v đặt lm quan thầy cho ba dng tu.

Một trong những người bạn thn của Thnh Francis de Sale l Jeanne de Chantal, một go phụ, l người cng với Thnh Francis sng lập Dng Thăm Viếng năm 1610. Dng nữ tu ny đầu tin hoạt động cho người ngho v bệnh nhn, sau đ tận hiến cho việc cầu nguyện. Vo lc từ trần, Thnh Jeanne de Chantal đ thnh lập được tm chi nhnh.

Thnh Vincent de Paul rất hăng say trong việc canh tn v rất yu qu người ngho. Tu Hội Truyền Gio của ngi l một dng tu nhằm thc đẩy lng đạo đức của gio sĩ Php. Ngi cn gip sng lập dng Nữ Tu Bc i năm 1633, l dng nữ đầu tin tch cực hoạt động x hội, chăm sc người ngho v người đau yếu. Thnh Vincent cũng tch cực trong cng việc bc i đủ mọi loại, tỉ như chuộc người n lệ từ cc tầu lao dịch. Ngi l quan thầy của mọi cng cuộc bc i.

4. Cng Cuộc Truyền Gio Khắp Nơi. Ngoi sự dồi do của cc vị thần nghiệm, giảng thuyết, v cc thnh hoạt động x hội, cuộc Cải Cch Cng Gio cn được ghi dấu bằng sự khởi đầu một giai đoạn truyền gio lu di m nhờ đ đ nới rộng Gio Hội Cng Gio đến khắp cc quốc gia trn thế giới. Trong thời Trung Cổ, c một vi cng cuộc truyền gio ra nước ngoi, tỉ như việc thiết lập Gio Hội Cng Gio ở Trung Hoa Lục ịa năm 1307 của tu sĩ dng Phanxic l Gioan ở Montecorvino. Tuy nhin, Kit Gio cn hạn hẹp trong u Chu cho đến khi Christopher Columbus tm ra Tn Thế Giới vo năm 1492 v khi người Bồ o Nha đi thm hiểm Ấn ộ. Sau đ cng cuộc truyền gio của Gio Hội Cng Gio như bng nổ. Thnh Phanxic Xavi, dng Tn, l người đầu tin đem Tin Mừng đến vng Viễn ng năm 1542, v sau đ khng lu, ngi được tiếp nối bởi cc cha dng Tn, Matteo Ricci, người viễn chinh đến Trung Hoa năm 1581, v Robert de Nobili, người đ theo lối sống của Blamn để đem đức tin Cng Gio vo Ấn ộ. Cng cuộc truyền gio thnh cng nhất ở  Chu l Phi Luật Tn, nơi đy một gim mục được tấn phong vo năm 1581. Ngy nay, người Cng Gio Phi chiếm đến 80 phần trăm dn số.

ể khch lệ nỗ lực truyền gio, ức Gio Hong Grgri XV thnh lập Thnh Bộ Truyền B ức Tin vo năm 1622. Bất cứ cc nh thm hiểm đến đu th cc nh truyền gio cũng đến đ. Bất kể sự tn c của người Ty Ban Nha xm lược ở Ty Bn Cầu, cc nh truyền gio thường tranh đấu cho quyền lợi của người bản xứ ở vng Trung v Nam Mỹ Chu. Họ gio dục v lo cho cc sắc dn ở Tn Thế Giới, cũng như hon cải những người ny. Cuộc truyền gio sng chi nhất của Cng Gio Ty Ban Nha l Bartholomew Las Casas (1474-1566), vị tu sĩ dng aminh ny đ băng qua biển Atlantic mười bốn lần để bảo vệ quyền lợi chnh đng của thổ dn đối với nh cầm quyền Ty Ban Nha, v Thnh Turibius, đức tổng gim mục của Lima, Peru từ 1580 đến 1606, người bảo vệ cc quyền tự do của người da đỏ v da đen, ngi dạy bảo họ, v chuyển dịch kinh sch sang tiếng thổ m. Năm 1588, linh mục Joseph Acosta dng Tn, người đầu tin viết về quan điểm truyền gio kiểu mới v khuyến khch việc đo tạo linh mục người bản xứ. Cc linh mục dng Tn cn thiết lập cc ngi lng, như ấp chiến lược, cho người Paraguay m từ đ đ trở nn trung tm thờ phượng v sinh hoạt chung rất tốt đẹp.

Ở Bắc Mỹ, người Php chiếm Gia N ại lm thuộc địa, v cc tu sĩ dng Tn cũng như dng Phanxic tch cực truyền gio cho cc bộ lạc người Huron, Algonquin, v Iroquois. Mu cc vị tử đạo đ in vết trong nỗ lực hon cải những dn tộc ny, tỉ như ci chết anh hng v đẫm mu của cc linh mục dng Tn, Isaac Jogues (bị tử đạo bởi người Iroquois năm 1646), Jean de Brebeuf, v những vị khc. Trong khoảng thời gian từ 1625 đến 1640, Jean de Brebeuf đ rao giảng cho trn mười ngn người da đỏ Huron v gip hon cải phần lớn sắc dn ny. Cc nh thm hiểm Ty Ban Nha đến nơi m ngy nay l vng ty Hoa Kỳ, từ đ nh truyền gio Eusebio Kino đ hoạt động ở New Mexico v linh mục Junipero Serra dng Phanxic đ thnh lập cc trung tm truyền gio dọc theo bờ biển California, nhiều trung tm vẫn tồn tại cho đến ngy nay.

Kết Luận

u l kết quả sau cng của cuộc Cải Cch Cng Gio v Tin Lnh? Gio Hội Cng Gio bắt đầu cải tổ qua ơn sủng của Thin Cha. Cuộc cải tổ của Cng Gio nhấn mạnh đến ba điểm: đạo đức (hnh thức mới trong sự thờ phượng), kỷ luật (chấn chỉnh những lạm dụng v thanh lọc đời sống Cng Gio), v học thuyết (lm sng tỏ cc tn điều Cng Gio). Sử gia Thomas Bokenkotter đ nhận định về cc kết quả canh tn ny như sau:

Vo lc kết thc Cng ồng Triđentin năm 1563, gio phi Tin Lnh đ trn lan trn một nửa u Chu. Tuy nhin, chiều hướng ny đ đảo ngược vo cuối thế kỷ. Với việc cng bố cc sắc lệnh của Cng ồng Triđentin v sự bộc pht luồng sinh kh mới trong Gio Hội Cng Gio -- đặc biệt được thể hiện qua cc tu sĩ dng Tn v sự phục hưng gio triều -- Gio Hội Cng Gio bắt đầu ginh lại được nhiều phần lnh thổ. Ba Lan quay trở về với Cng Gio; một phần lớn của nước ức, Php, v nam Ha Lan đ hiệp thng với Ta Thnh, trong khi Tin Lnh khng c sự tiến bộ khả quan no sau năm 1563. V cng cuộc truyền gio của Cng Gio ở nước ngoi đ b đắp cho những mất mt đau thương ở u Chu.

Trong khi Phc m được loan truyền cho đến tận cng tri đất bởi cc nh thừa sai Cng Gio trong tiền bn thế kỷ mười bảy, u Chu đ đắm chm trong cc cuộc chiến tn gio cay đắng giữa người Cng Gio v Tin Lnh v giữa cc quốc gia theo Tin Lnh. Cuộc chiến sau cng xảy ra ở nước ức. Cuộc chiến Ba Mươi Năm (1618-1648) được chấm dứt bằng Thỏa Ước Westphilia (1648), m n đ đem lại cho người Cng Gio, Luther, v Calvin ở ức sự bnh đẳng trước php luật. Trn thực tế, mỗi quốc gia hay mỗi vng trong nước đều c một "gio hội" Kit Gio ring của n, v tn đồ của cc gio phi khc sống trong lnh thổ đ thường bị bch hại trực tiếp hay gin tiếp. Mặc d sau cc cuộc tranh chấp đều c những thỏa ước, Kit Gio u Chu bị chia cắt thnh nhiều bi chiến trường m trong đ tn gio l yếu tố then chốt. Tnh trạng th thảm ny đưa đến việc tm kiếm một "tn gio hợp l" trong giai đoạn Kit Gio sắp tới.

Tuy nhin, trong mỗi một vng của Gio Hội phn ly, vẫn c nhiều nơi m Tin Mừng của ức Gisu Kit bừng chy một cch chi lọi. Chắc chắn rằng Gio Hội Cng Gio vẫn mong tm ra cch củng cố đời sống Cng Gio ở u Chu cũng như để lan trn đức tin Cng Gio trn ton thế giới. Cho đến nay, Gio Hội Cng Gio đ vượt qua được những thử thch lớn lao v đ tồn tại với một sinh lực được đổi mới.